English
साइडबार
ऋग्वेद - मण्डल 1/ सूक्त 96/ मन्त्र 2
ऋषिः - कुत्सः आङ्गिरसः
देवता - द्रविणोदा अग्निः शुद्धोऽग्निर्वा
छन्दः - त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
स पूर्व॑या नि॒विदा॑ क॒व्यता॒योरि॒माः प्र॒जा अ॑जनय॒न्मनू॑नाम्। वि॒वस्व॑ता॒ चक्ष॑सा॒ द्याम॒पश्च॑ दे॒वा अ॒ग्निं धा॑रयन्द्रविणो॒दाम् ॥
स्वर सहित पद पाठसः । पूर्व॑या । नि॒ऽविदा॑ । क॒व्यता॑ । आ॒योः । इ॒माः । प्र॒ऽजाः । अ॒ज॒न॒य॒त् । मनू॑नाम् । वि॒वस्व॑ता । चक्ष॑सा । द्याम् । अ॒पः । च॒ । दे॒वाः । अ॒ग्निम् । धा॒र॒य॒न् । द्र॒वि॒णः॒ऽदाम् ॥
स्वर रहित मन्त्र
स पूर्वया निविदा कव्यतायोरिमाः प्रजा अजनयन्मनूनाम्। विवस्वता चक्षसा द्यामपश्च देवा अग्निं धारयन्द्रविणोदाम् ॥
स्वर रहित पद पाठसः। पूर्वया। निऽविदा। कव्यता। आयोः। इमाः। प्रऽजाः। अजनयत्। मनूनाम्। विवस्वता। चक्षसा। द्याम्। अपः। च। देवाः। अग्निम्। धारयन्। द्रविणःऽदाम् ॥ १.९६.२
ऋग्वेद - मण्डल » 1; सूक्त » 96; मन्त्र » 2
अष्टक » 1; अध्याय » 7; वर्ग » 3; मन्त्र » 2
अष्टक » 1; अध्याय » 7; वर्ग » 3; मन्त्र » 2
विषय - स्तुती
व्याखान -
हे मनुष्यांनो ! तोच (पूर्वया, निविदा) परमेश्वर आदी सनातन सत्य गुणांनी युक्त सृष्टिकर्ता होता दुसरा कोणी नव्हता.तेव्हा सृष्टीच्या आरंभी स्वप्रकाशस्वरूप ईश्वराने प्रजेच्या उत्पत्तीचा विचार केला. (कव्यतायोः) आपल्या सर्वज्ञतेच्या सामर्थ्याने सत्यविद्यायुक्त वेदांची रचना केली, तसेच (मनूनाम्) मननशील मनुष्यांची रचना केली व पशु वृक्ष इत्यादींची रचना केली (प्रजाः) ब प्रजेला (अजनयत्) उत्पन्न केले. मनुष्य व पशू यांचा परस्पर व्यवहार चालण्यासाठी त्याने या सर्वांना उत्पन्न केले. मननशील मनुष्यांनी त्याची अवश्य। स्तुती केली पाहिजे. (विवस्वता चक्षसा) सूर्य इत्यादी तेजस्वी सर्व पदार्थांना प्रकाशित करणान्या परमेश्वराने आपल्या सामर्थ्याने स्वर्ग [सुखविशेष], सर्वलोक (अपः) अन्तरिक्षामध्ये पृथ्वी इत्यादी मध्यम लोक आणि निकृष्ट दुःखविशेष नरकव सर्वदृश्यमान तारे इत्यादी लोकांची रचना केली आहे. जो असा सच्चिदानंद स्वरूप परमेश्वर [देव] आहे त्याच (द्रविणोदाम्) विज्ञान इत्यादी धन दे देणाऱ्यालाच (देवाः) [विद्वान लोक] अग्नी म्हणतात आपणही सर्वांना त्याचीच भक्ती करावी. ॥४२॥
इस भाष्य को एडिट करें