English
Sidebar
सामवेद के मन्त्र
सामवेद - मन्त्रसंख्या 458
ऋषिः - गौराङ्गिरसः
देवता - सूर्यः
छन्दः - अतिजगती
स्वरः - निषादः
काण्ड नाम - ऐन्द्रं काण्डम्
11
अ꣣य꣢ꣳ स꣣ह꣢स्र꣣मा꣡न꣢वो दृ꣣शः꣡ क꣢वी꣣नां꣢ म꣣ति꣢꣫र्ज्योति꣣र्वि꣡ध꣢र्म । ब्र꣣ध्नः꣢ स꣣मी꣡ची꣢रु꣣ष꣢सः꣣ स꣡मै꣢रयदरे꣣प꣢सः꣣ स꣡चे꣢त꣣सः स्व꣡स꣢रे मन्यु꣣म꣡न्त꣢श्चि꣣ता꣢ गोः ॥४५८॥
स्वर सहित पद पाठअ꣣य꣢म् । स꣣ह꣡स्र꣢म् । आ꣡न꣢꣯वः । दृ꣣शः꣢ । क꣣वीना꣢म् । म꣣तिः꣢ । ज्यो꣡तिः꣢꣯ । वि꣡ध꣢꣯र्म । वि । ध꣣र्म । ब्रध्नः꣢ । स꣣मी꣡चीः꣢ । स꣣म् । ई꣡चीः꣢꣯ । उ꣣ष꣡सः꣢ । सम् । ऐ꣣रयत् । अरेप꣡सः꣢ । अ꣣ । रेप꣡सः꣢ । स꣡चे꣢꣯तसः । स । चे꣣तसः । स्व꣡स꣢꣯रे । म꣣न्युम꣡न्तः꣢ । चि꣣ताः꣢ । गोः ॥४५८॥
स्वर रहित मन्त्र
अयꣳ सहस्रमानवो दृशः कवीनां मतिर्ज्योतिर्विधर्म । ब्रध्नः समीचीरुषसः समैरयदरेपसः सचेतसः स्वसरे मन्युमन्तश्चिता गोः ॥४५८॥
स्वर रहित पद पाठ
अयम् । सहस्रम् । आनवः । दृशः । कवीनाम् । मतिः । ज्योतिः । विधर्म । वि । धर्म । ब्रध्नः । समीचीः । सम् । ईचीः । उषसः । सम् । ऐरयत् । अरेपसः । अ । रेपसः । सचेतसः । स । चेतसः । स्वसरे । मन्युमन्तः । चिताः । गोः ॥४५८॥
सामवेद - मन्त्र संख्या : 458
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 5; अर्ध-प्रपाठक » 2; दशतिः » 3; मन्त्र » 2
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 4; खण्ड » 12;
Acknowledgment
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 5; अर्ध-प्रपाठक » 2; दशतिः » 3; मन्त्र » 2
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 4; खण्ड » 12;
Acknowledgment
विषय - सूर्य देवता। आदित्य, परमेश्वर आणि आचार्य यांच्याविषयी वर्णन
शब्दार्थ -
(अयम्) हा सूर्य, परमेश्वर वा आचार्य (सहस्रम्) एकटा असूनही हजारांप्रमाणे (आनवः) मनुष्यांसाठी हितकर आहेस तो (दृशः) पदार्थ दाखविणारा / द्रष्य असून (कवीनाम्) विद्वानांना मेधावी शिष्यांना (मतिः) मतिप्रदाता आहे आणि तो (विधर्म ज्योतिः) विशेष कीर्ती / धारक ज्योतीने संपन्न आहे. (ब्रध्नः) महा महान सूर्य / परमेश्वर / आचार्य (समीचीः) सम्यक् गती / प्रगती करणाऱ्या (अरेपसः) निर्मळ (उपसः) अशा अनेक उषःकाळांना / ज्ञानदीप्तींना (समैरयत्) उत्तम प्रकारे प्रेरित करतो. या दीप्तीमुळे (स्वसरे) उज्ज्वळ दिवसाप्रमाणे / दिवसाच्या प्रकाशाप्रमाणे बुद्धीला प्रकाशित करणाऱ्या विवेकाच्या प्रकटीकरणानंतर (सचेतसः) सहृगयजन (मन्युमन्तः) तेजोमय होऊन ब्रह्म वर्चस्वी होऊन (गोः) किरण समूहाचे वेद वाणीचे (चिताः) ज्ञाना होतात.।। २।।
भावार्थ - जसे सूर्य प्रकाशवती उषांना प्रेरणा देतो, (उषेला आकाशात प्रकट होण्याची संधी देतो) तद्वत परमेश्वर व आचार्य मनुष्यांमध्ये विद्या आणि विवेक यांची कान्ती उत्पन्न करतात.।। २।।
विशेष -
या मंत्रात श्लेष अलंकार आहे. येथे ङ्गमतिःफ व ङ्गज्योतिःफ या शब्दांचा अर्थ लक्षणा शब्द शक्तीद्वारे ङ्गक्रमशः ङ्गमतिप्रदाताफ व ङ्गज्योतिष्मान्फ असा निघत आहे. ‘तिर्, तिर्’ ‘समी, समै’ व ‘चेत, चिताः’ या शब्दात छेकानुप्रास तसेच ‘स, र, त’ या वर्णांची आवृत्ती झाल्यामुळे येथे वृत्त्यनुप्रास अलंकारही आहे.।। २।।