English
ऋग्वेद - मण्डल 1/ सूक्त 129/ मन्त्र 2
ऋषिः - परुच्छेपो दैवोदासिः
देवता - इन्द्र:
छन्दः - निचृदत्यष्टिः
स्वरः - गान्धारः
स श्रु॑धि॒ यः स्मा॒ पृत॑नासु॒ कासु॑ चिद्द॒क्षाय्य॑ इन्द्र॒ भर॑हूतये॒ नृभि॒रसि॒ प्रतू॑र्तये॒ नृभि॑:। यः शूरै॒: स्व१॒॑सनि॑ता॒ यो विप्रै॒र्वाजं॒ तरु॑ता। तमी॑शा॒नास॑ इरधन्त वा॒जिनं॑ पृ॒क्षमत्यं॒ न वा॒जिन॑म् ॥
स्वर सहित पद पाठसः । श्रु॒धि॒ । यः । स्म॒ । पृत॑नासु । कासु॑ । चि॒त् । द॒क्षाय्यः॑ । इ॒न्द्र॒ । भर॑ऽहूतये । नृऽभिः॑ । अ॒सि॒ । प्रऽतू॑र्तये । नृऽभिः॑ । यः । शूरैः॑ । स्वरिति॑ स्वः॑ । सनि॑ता । यः । विप्रैः॑ । वाज॑म् । तरु॑ता । तम् । ई॒शा॒नासः॑ । इ॒र॒ध॒न्त॒ । वा॒जिन॑म् । पृ॒क्षम् । अत्य॑म् । न । वा॒जिन॑म् ॥
स्वर रहित मन्त्र
स श्रुधि यः स्मा पृतनासु कासु चिद्दक्षाय्य इन्द्र भरहूतये नृभिरसि प्रतूर्तये नृभि:। यः शूरै: स्व१सनिता यो विप्रैर्वाजं तरुता। तमीशानास इरधन्त वाजिनं पृक्षमत्यं न वाजिनम् ॥
स्वर रहित पद पाठसः। श्रुधि। यः। स्म। पृतनासु। कासु। चित्। दक्षाय्यः। इन्द्र। भरऽहूतये। नृऽभिः। असि। प्रऽतूर्तये। नृऽभिः। यः। शूरैः। स्व१रिति स्वः। सनिता। यः। विप्रैः। वाजम्। तरुता। तम्। ईशानासः। इरधन्त। वाजिनम्। पृक्षम्। अत्यम्। न। वाजिनम् ॥ १.१२९.२
ऋग्वेद - मण्डल » 1; सूक्त » 129; मन्त्र » 2
अष्टक » 2; अध्याय » 1; वर्ग » 16; मन्त्र » 2
अष्टक » 2; अध्याय » 1; वर्ग » 16; मन्त्र » 2
Subject [विषय - स्वामी दयानन्द] - How are learned men is told further in the Second Mantra.
Translation [अन्वय - स्वामी दयानन्द] - O Indra (Commander of the army) Hear our invocation thou who in various battles and competitions of the protectors of men, for quick action art animated by leading men and art expert in thy official duties. Thou art the sharer of happiness with heroes and of the knowledge with wise men. Thou upholdest or supportest a learned person who is giver of happiness, like a fleet course. Mighty persons and lords of wealth praise thee and act like the inspirers of act.
Commentator's Notes [पदार्थ - स्वामी दयानन्द] -
(इन्द्र ) सेनेश:= o Commander of the army.
(प्रतूर्तये ) सद्योऽनुष्ठानाय = For prompt action.
(इरधन्त ) ये इरान् इलान प्रेरकान् दधति ते इरधास्त इव आचरन्तु |
= Let them act like the upholders or supporters of the inspirers of good actions.
(पृक्षे ) सुखैः सेचकम् = Fillers with delight.
Purport [भावार्थ - स्वामी दयानन्द] - Those persons who lead men to the discharge of their duties towards the State along with the learned Judges and Magistrates, become givers of happiness and joy among the people.
Translator's Notes -
सेना वा इन्द्राणी (मैत्रायणी २, २, ५) कांठक १०.१०
When सेना is इन्द्राणी (Indrani) it is clear that the word इन्द्र stands for सेनेश or Commander of the army, Rishi Dayananda Sarasvavti's interpretation is therefore quite authonticated. The following passages from Taittireeya Brahmana 2. 4. 2, 7-8 also clearly substantiate it. Here the word Indrani stands with सेना or army.
सेना ह नाम पृथिवी धनंजयाविश्वव्यचा अदितिः सूर्यत्वक् । इन्द्राणी देवी प्रासहाददाना साप्ते देवी सुहवा शर्मयच्छतु । (तैत्तिरीय ब्राह्मणे २, ४, २, ७, ८)