English
Sidebar
सामवेद के मन्त्र
सामवेद - मन्त्रसंख्या 537
ऋषिः - कर्णश्रुद्वासिष्ठः
देवता - पवमानः सोमः
छन्दः - त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
काण्ड नाम - पावमानं काण्डम्
3
त꣢क्ष꣣द्य꣢दी꣣ म꣡न꣢सो꣣ वे꣡न꣢तो꣣ वा꣡ग्ज्येष्ठ꣢꣯स्य꣣ ध꣡र्मं꣢ द्यु꣣क्षो꣡रनी꣢꣯के । आ꣡दी꣢माय꣣न्व꣢र꣣मा꣡ वा꣢वशा꣣ना꣢꣫ जुष्टं꣣ प꣡तिं꣢ क꣣ल꣢शे꣣ गा꣢व꣣ इ꣡न्दु꣢म् ॥५३७॥
स्वर सहित पद पाठत꣡क्ष꣢꣯त् । य꣡दि꣢꣯ । म꣡न꣢꣯सः । वे꣡न꣢꣯तः । वाक् । ज्ये꣡ष्ठ꣢꣯स्य । ध꣡र्म꣢꣯न् । द्यु꣣क्षोः꣢ । द्यु꣣ । क्षोः꣢ । अ꣡नी꣢꣯के । आत् । ई꣣म् । आयन् । व꣡र꣢꣯म् । आ । वा꣣वशानाः꣢ । जु꣡ष्ट꣢꣯म् । प꣡ति꣢꣯म् । क꣣ल꣡शे꣢ । गा꣡वः꣢꣯ । इ꣡न्दु꣢꣯म् ॥५३७॥
स्वर रहित मन्त्र
तक्षद्यदी मनसो वेनतो वाग्ज्येष्ठस्य धर्मं द्युक्षोरनीके । आदीमायन्वरमा वावशाना जुष्टं पतिं कलशे गाव इन्दुम् ॥५३७॥
स्वर रहित पद पाठ
तक्षत् । यदि । मनसः । वेनतः । वाक् । ज्येष्ठस्य । धर्मन् । द्युक्षोः । द्यु । क्षोः । अनीके । आत् । ईम् । आयन् । वरम् । आ । वावशानाः । जुष्टम् । पतिम् । कलशे । गावः । इन्दुम् ॥५३७॥
सामवेद - मन्त्र संख्या : 537
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 6; अर्ध-प्रपाठक » 1; दशतिः » 5; मन्त्र » 5
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 5; खण्ड » 7;
Acknowledgment
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 6; अर्ध-प्रपाठक » 1; दशतिः » 5; मन्त्र » 5
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 5; खण्ड » 7;
Acknowledgment
पदार्थ -
(यदी ‘यद्-ई’) जब ही (वेनतः-मनसः) कामना करते हुए “वेनति कान्तिकर्मा” [निघं॰ २.६] मनस्वी—ध्यानीजन—“मतुबर्थप्रत्ययस्य लोपश्छान्दसः” (ज्येष्ठस्य) श्रेष्ठ—(द्युक्षोः) परमात्मप्रकाश में रहने वाले के (धर्मन्-अनीके) स्तुति धारक मुख में वर्तमान (वाक्) जपरूप वाणी (तक्षत्) शान्त परमात्मा का संवरण करती है—अपनाती है “तक्ष त्वचने” [भ्वादि॰] (आत्) अनन्तर (ईम्) इस (वरम्) वरणीय—(जुष्टम्) सेवनीय—(पतिम्) पालक—(इन्दुम्) आर्द्र—रसीले परमात्मा को (आवावशानाः) बहुत चाहते हुए (गावः) स्तोता जन “गौः स्तोतृनाम” [निघं॰ ३.१६] (कलशे) कलशयन स्थान हृदय में (आयन्) समन्तरूप से प्राप्त होता है “जात्याख्यायामेकस्मिन् बहुवचनमन्यतरस्याम्” [अष्टा॰ १.२.५८]।
भावार्थ - जब ही परमात्मा की कामना करते हुए परमात्मप्रकाश में रहने वाले श्रेष्ठ—पवित्र सद्गुणसम्पन्न मननशील ध्यानीजन के मुख में जपरूप वाणी परमात्मा का संवरण करती है—अपनाती है तुरन्त ही उस वरणीय पालक रसीले परमात्मा का अत्यधिक कामना करने वाले स्तोता उसे अपने हृदय में प्राप्त करते हैं॥५॥
विशेष - ऋषिः—मृडीकः (परमात्मा की स्तुति से पूजा करने वाला)॥<br>
इस भाष्य को एडिट करें