सपदार्थान्वयः - -- हे मनुष्य! यथाऽहं सवितुः सकलोत्पादकस्येश्वरस्य देवस्य सर्वानन्दप्रदस्य प्रसवे यथा सृष्टौ तथा, यथाऽश्विनोः प्राणापानयोः बाहुभ्यां यथा बलवीर्याभ्यां तथा,यथा पूष्णः पुष्टिमतो वीरस्य हस्ताभ्यां यथा प्रबलभुजदण्डाभ्यां तथा अनेकानुपकारानाददे समन्तात् गृह्णामि, इदं=विश्वं संरक्ष्य रक्षसां दुष्टकर्मकारिणां प्राणिनां ग्रीवाः शिरांसि अपि निश्चयेन कृन्तामि छिनद्मि, यथा पदार्थान् यावयामि तथा त्वमप्यादत्स्व यवय श्रेष्ठैर्गुणैः सह मिश्रय, दोषेभ्यश्च दूरीकारय च। यथा ऽहं द्वेषः ईर्ष्यादिदोषान् अराती:=शत्रून् अस्मत् स्वेभ्यः दूरीकारयामि, तथा त्वमपि यवय दूरीकारय। हे विद्वन् ! यथाऽहं सभाध्यक्षः दिवे सत्यधर्मप्रकाशाय त्वा=त्वांतमन्तरिक्षाय आकाशे गमनाय त्वा=त्वां पृथिव्यै पृथिवीस्थपदार्थपुष्टये त्वा=त्वामाश्रयामि तथा सर्वे जना आश्रयन्ताम्। यथा पितृषदनं यथा विद्यावन्तो ज्ञानिनस्सीदन्ति यस्मिँस्तत्तथा [असि]=अस्ति, येन पितृषदनाःयथा पितृषु ज्ञानिषु सीदन्ति तथा लोकाः सर्वे शुन्धन्ति यदहं शुन्धे, तथेदं सर्वं विश्वम् शुन्धन्तां पवित्रीकुर्वताम् । हे नारि! नराणामियं शक्तिमती स्त्री तत्सम्बुद्धौ, त्वमप्येतत्सर्वमेवमेव समाचर॥ ५। २६ ।। [ हे मनुष्य!......यथा पितृषदनम् [असि] अस्ति, येन पितृषदना लोकाः शुन्धन्ति, यदहं शुन्धे, तथेदं सर्वं शुन्धन्ताम्]

पदार्थः -
(देवस्य) सर्वानन्दप्रदस्य (त्वा) त्वां होमशिल्पाख्ययज्ञकर्त्तारम् (सवितुः) सकलोत्पादकस्येश्वरस्य (प्रसवे) यथा सृष्टौ तथा (अश्विनो:) प्राणापानयोः (बाहुभ्याम्) यथा बलवीर्याभ्यां तथा (पूष्णः) पुष्टिमतो वीरस्य (हस्ताभ्याम्) यथा प्रबलभुजदण्डाभ्यां तथा (आ) समन्तात् (ददे) गृह्णामि (नारि) नराणामियं शक्तिमती स्त्री तत्सम्बुद्धौ (असि) भवति (इदम्) विश्वम् (अहम्) सभाध्यक्षः (रक्षसाम्) दुष्टकर्मकारिणां प्राणिनाम् (ग्रीवाः) शिरांसि (अपि) निश्चये (कृन्तामि) छिनद्मि (यवः) मिश्रणामिश्रणकर्ता (असि) वर्तसे (यवय) श्रेष्ठैर्गुणैः सह मिश्रय, दोषेभ्यश्च दूरीकारय। अत्र वा छन्दसीति वृद्ध्यभाव: (अस्मत्) स्वेभ्यः (द्वेष:) ईर्ष्यादिदोषान् (यवय) दूरीकारय (अराती:) शत्रून् (दिवे) सत्यधर्मप्रकाशाय (त्वा) त्वाम् (अन्तरिक्षाय) आकाशे गमनाय (त्वा) त्वाम् (पृथिव्यै) पृथिवीस्थपदार्थपुष्टये (त्वा) त्वाम् (शुन्धन्ताम्) पवित्रीकुर्वताम् (लोकाः) सर्वे (पितृषदनाः) यथा पितृषु=ज्ञानिषु सीदन्ति तथा (पितृषदनम्) यथा विद्यावन्तो ज्ञानिनस्सीदन्ति यस्मिंस्तत्तथा (असि) अस्ति। अयं मन्त्रः शत० ३।६। १ । ४-१४ व्याख्यातः ॥ २६ ॥

भावार्थः - अत्रोपमालङ्कारः॥ मनुष्यैर्यथाक्रियं यथानुक्रमं विद्वदाश्रयं कृत्वा यज्ञमनुष्ठाय सर्वेषां शुद्धिः सम्पादनीया ॥ ५ । २६ ॥

विशेषः - औतथ्यो दीर्घतमाः । यज्ञः=स्पष्टम् ॥ आद्यस्य निचृदार्षी पंक्तिः। पञ्चमः। यवोऽसीत्युत्तरस्य निचृदार्षी त्रिष्टुप्। धैवतः।।