English
ऋग्वेद - मण्डल 7/ सूक्त 77/ मन्त्र 6
यां त्वा॑ दिवो दुहितर्व॒र्धय॒न्त्युष॑: सुजाते म॒तिभि॒र्वसि॑ष्ठाः । सास्मासु॑ धा र॒यिमृ॒ष्वं बृ॒हन्तं॑ यू॒यं पा॑त स्व॒स्तिभि॒: सदा॑ नः ॥
स्वर सहित पद पाठयान् । त्वा॒ । दि॒वः॒ । दु॒हि॒तः॒ । व॒र्धय॑न्ति । उषः॑ । सु॒ऽजा॒ते॒ । म॒तिऽभिः । वसि॑ष्ठाः । सा । अ॒स्मासु॑ । धाः॒ । र॒यिम् । ऋ॒ष्वम् । बृ॒हन्त॑म् । यू॒यम् । पा॒त॒ । स्व॒स्तिऽभिः॑ । सदा॑ । नः॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
यां त्वा दिवो दुहितर्वर्धयन्त्युष: सुजाते मतिभिर्वसिष्ठाः । सास्मासु धा रयिमृष्वं बृहन्तं यूयं पात स्वस्तिभि: सदा नः ॥
स्वर रहित पद पाठयान् । त्वा । दिवः । दुहितः । वर्धयन्ति । उषः । सुऽजाते । मतिऽभिः । वसिष्ठाः । सा । अस्मासु । धाः । रयिम् । ऋष्वम् । बृहन्तम् । यूयम् । पात । स्वस्तिऽभिः । सदा । नः ॥ ७.७७.६
ऋग्वेद - मण्डल » 7; सूक्त » 77; मन्त्र » 6
अष्टक » 5; अध्याय » 5; वर्ग » 24; मन्त्र » 6
अष्टक » 5; अध्याय » 5; वर्ग » 24; मन्त्र » 6
भावार्थ - हे परमात्मा! उष:काळी विज्ञानी ऋषी, महात्मा आपल्या ब्रह्मविषयक बुद्धीद्वारे तुला ज्ञानगोचर करतात, तुझे ध्यान करतात. तू आमचा पूजनीय पिता असून, आम्हाला धनसंपन्न व ऐश्वर्ययुक्त करून सर्व प्रकारचे कल्याण कर.
टिप्पणी -
तात्पर्य हे, की मंत्रांद्वारे परिष्कृत केलेल्या बुद्धीद्वारे जेव्हा ऋषी महात्मा परमेश्वराचे ध्यान करतात त्याचा साक्षात्कार करून त्यालाच एकमेव लक्ष्य बनवितात. $ जसे ‘दृश्यते त्वग्रया बुद्ध्या सूक्ष्मया सूक्ष्मदर्शिभि:’ इत्यादी उपनिषद वाक्यांमध्ये वर्णन केलेले आहे, की परमेश्वराचे दर्शन=साक्षात्कार सूक्ष्मबुद्धीद्वारे सूक्ष्मदर्शी ऋषींना होतो. परमेश्वराचे ध्यान करण्यासाठी श्रवण, मनन व निदिध्यासन ही तीन मुख्य साधने आहेत. प्रथम वेदमंत्रांद्वारे परमेश्वराचे श्रवण करणे, पुन्हा श्रवण केलेल्या परमात्म स्वरूपाचे युक्तीद्वारे मनन करणे व तिसऱ्या साधनाने त्याच्या स्वरूपाचे निदिध्यासनाद्वारे= ध्यान करणे याचेच नाव ब्रह्मोपासना आहे. जेव्हा पुरुष या उपासनेच्या तृतीयस्थानी पोचतो तेव्हा त्याला ध्यान करणे कठिण वाटत नाही. $ कित्येक लोक म्हणतात, की निराकार पदार्थ ध्यानगोचर होऊ शकत नाहीत. त्यांना हे विचारावे लागेल. आपले स्वरूपही निराकार आहे. ते ध्यानामध्ये कसे येते? सुख-दु:खही निराकार आहेत. त्यांचा अनुभव कसा येतो? का येतो? ज्या प्रकारे जीवाचे स्वरूप व सुख इत्यादीचा अनुभव येतो त्याच प्रकारे परमात्म्याच्या निराकार स्वरूपाचा अनुभव येण्यात बाधा येत नाही. $ निराकार परमात्मस्वरूपाचा अनुभव घेण्याचा प्रकार हा आहे, की पुरुषाने जपयज्ञ, ज्ञानयज्ञ व ध्यानाद्वारे मन स्थिर करून त्या आनंदस्वरूप निराकार परमात्म्याच्या स्वरूपात लावावे तेव्हा स्थिर झालेले मन परमात्म्याच्या स्वरूपाला असा अनुभव घेते, की ज्या प्रकारे जीवात्मा आपल्या निराकार आनंदाचा अनुभव घेतो आनंदाचा अनुभव घेण्यात त्याला संशय राहत नाही, याच प्रकारे स्थिर मनाच्या पुरुषाला नसते आनंदस्वरूप परमात्म्याचा अनुभव घेण्यात कोणतीही शंका नाही. कारण परमात्मा सर्वव्यापक आहे. त्याच्या स्वरूपाचा आनंद जीवात्म्यात अशा प्रकारे व्यापक आहे, की जसा जीवात्मा आपल्या स्वरूपभूत आनंदाचा अनुभव घेतो. या प्रकारे अत्यंत सन्निहित असल्यामुळे परमात्म्याचे निराकार स्वरूप जीवाच्या अनुभवाचा विषय असते. याचे विशेष विवरण दशममंडलाच्या ईश्वरस्वरूप निरुपणात प्रतिपादन केले जाईल. तेथे पाहावे. ॥६॥