ऋग्वेद - मण्डल 7/ सूक्त 89/ मन्त्र 5
यत्किं चे॒दं व॑रुण॒ दैव्ये॒ जने॑ऽभिद्रो॒हं म॑नु॒ष्या॒३॒॑श्चरा॑मसि । अचि॑त्ती॒ यत्तव॒ धर्मा॑ युयोपि॒म मा न॒स्तस्मा॒देन॑सो देव रीरिषः ॥
स्वर सहित पद पाठयत् । किम् । च॒ । इ॒दम् । व॒रु॒ण॒ । दैव्ये॑ । जने॑ । अ॒भि॒ऽद्रो॒हम् । म॒नु॒ष्याः॑ । चरा॑मसि । अचि॑त्ती । यत् । तव॑ । धर्म॑ । यु॒यो॒पि॒म । मा । नः॒ । तस्मा॑त् । एन॑सः । दे॒व॒ । रि॒रि॒षः॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
यत्किं चेदं वरुण दैव्ये जनेऽभिद्रोहं मनुष्या३श्चरामसि । अचित्ती यत्तव धर्मा युयोपिम मा नस्तस्मादेनसो देव रीरिषः ॥
स्वर रहित पद पाठयत् । किम् । च । इदम् । वरुण । दैव्ये । जने । अभिऽद्रोहम् । मनुष्याः । चरामसि । अचित्ती । यत् । तव । धर्म । युयोपिम । मा । नः । तस्मात् । एनसः । देव । रिरिषः ॥ ७.८९.५
ऋग्वेद - मण्डल » 7; सूक्त » 89; मन्त्र » 5
अष्टक » 5; अध्याय » 6; वर्ग » 11; मन्त्र » 5
अष्टक » 5; अध्याय » 6; वर्ग » 11; मन्त्र » 5
भावार्थ - जी अज्ञानाने पापे केली जातात त्या पापांची क्षमा या मंत्रात मागितलेली आहे किंवा जे प्रत्यवायरूपी पापे आहेत त्याविषयी क्षमेची प्रार्थना केलेली आहे. ज्यामुळे परमात्म्याच्या न्यायरूपी नियमांवर दोष येईल, अशा पापांना तो क्षमा करीत नाही; परंतु एखादा पुरुष परमात्म्याविषयी आपली कर्तव्ये पूर्ण करीत नसेल, तर त्या पुरुषाला आपल्या संबंधाविषयी परमात्मा क्षमा करतो. इतर पापाला क्षमा केल्यास तो अन्यायी ठरतो.
टिप्पणी -
वैदिक धर्मात ही विशेषता आहे, की इतर धर्मांप्रमाणे सर्व पाप क्षमा करण्याने परमेश्वर अन्यायी ठरतो. याच अर्थाने या मंत्रात ‘तव धर्म्मा’ म्हटलेले आहे. परमेश्वरासंबंधी संध्यावंदन इत्यादी कर्मात न्यूनता आल्यास परमेश्वर क्षमा करतो. इतर पापांना नाही. $ जे लोक आर्यधर्मात दोष दाखवितात, की वैदिक धर्मात परमात्मा संपूर्ण निर्दयी आहे. तो कधी कोणत्याही गोष्टीत दया करीत नाही; परंतु हे अत्यंत चूक आहे. अज्ञानाने घडलेल्या पापांना परमात्मा माफ करतो. याचे मंत्रात स्पष्ट वर्णन आहे. $ कित्येक टीकाकारांनी या प्रकरणाचा अर्थ वरुणदेवतेची उपासना करण्यात व जलात बुडणाऱ्या पुरुषाला वाचविण्यात असा केलेला आहे; परंतु असा अर्थ करणे अत्यंत चूक आहे. या प्रकरणात दर्शनाच्या उच्च गोष्टींचे वर्णन आहे, की परमात्मा कोणकोणत्या पापांना क्षमा करतो व कोणकोणत्या नाही. मग जलात बुडणाऱ्या पुरुषाची काय कथा? यासाठी, पूर्वमंत्रात ‘अपांमध्ये’ चा अर्थ प्राणमय कोष आहे किंवा ‘अपां’चा अर्थ कर्मात बद्ध जीव आहे. जे लोक म्हणतात, की वेदात कर्तव्य कर्मांचे विधान नाही. वेद प्राकृत गोष्टींचे वर्णन करतो, त्यांनी अशा सूक्तांकडे लक्ष दिले पाहिजे. ॥५॥