English
ऋग्वेद - मण्डल 7/ सूक्त 97/ मन्त्र 1
य॒ज्ञे दि॒वो नृ॒षद॑ने पृथि॒व्या नरो॒ यत्र॑ देव॒यवो॒ मद॑न्ति । इन्द्रा॑य॒ यत्र॒ सव॑नानि सु॒न्वे गम॒न्मदा॑य प्रथ॒मं वय॑श्च ॥
स्वर सहित पद पाठय॒ज्ञे । दि॒वः । नृ॒ऽसद॑ने । पृ॒थि॒व्याः । नरः॑ । यत्र॑ । दे॒व॒ऽयवः॑ । मद॑न्ति । इन्द्रा॑य । यत्र॑ । सव॑नानि । सु॒न्वे । गम॑त् । मदा॑य । प्र॒थ॒मम् । वयः॑ । च॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
यज्ञे दिवो नृषदने पृथिव्या नरो यत्र देवयवो मदन्ति । इन्द्राय यत्र सवनानि सुन्वे गमन्मदाय प्रथमं वयश्च ॥
स्वर रहित पद पाठयज्ञे । दिवः । नृऽसदने । पृथिव्याः । नरः । यत्र । देवऽयवः । मदन्ति । इन्द्राय । यत्र । सवनानि । सुन्वे । गमत् । मदाय । प्रथमम् । वयः । च ॥ ७.९७.१
ऋग्वेद - मण्डल » 7; सूक्त » 97; मन्त्र » 1
अष्टक » 5; अध्याय » 6; वर्ग » 21; मन्त्र » 1
अष्टक » 5; अध्याय » 6; वर्ग » 21; मन्त्र » 1
भावार्थ - परमात्मा उपदेश करतो, की हे जिज्ञासू लोकांनो! तुम्ही उपासनारूपी यज्ञात परस्पर मिळून उपासना करा व द्युलोकातून विमानाद्वारे आलेल्या विद्वानांचा चांगल्या प्रकारे सत्कार करा. ‘सुन्वे’ उत्तम पुरुषाचे एकवचन वापरून जीवाकडून प्रार्थना म्हटलेली आहे हा उपदेशाचा प्रकार आहे. अर्थात, जीवाकडून हे परमेश्वराचे वचन आहे. हाच प्रकार ‘अग्निमीळे पुरोहितम्’ ऋक् १,१,१ मी परमेश्वराची स्तुती करतो इत्यादी मंत्रांत दर्शविलेला आहे. त्यामुळे संशय सर्वथा निर्मूल आहे, की हे वाक्य जीवनिर्मित आहे, ईश्वरनिमित नाही. कारण उपासना प्रार्थनेच्या विषयात जीवाकडून सर्वत्र प्रार्थना सांगितलेली आहे.
टिप्पणी -
याचे दुसरे उत्तर, हे की ग्रंथात पूर्व पक्ष व उत्तर पक्ष दोन्हीही ग्रंथकारांकडूनच असतात. तरीही पूर्वपक्ष एकाकडून व उत्तर पक्ष ग्रंथकाराकडून सांगितला जातो. येथेही असाच प्रकार आहे. ऋग्वेदाच्या दहाव्या मंडलाच्या शेवटी ‘संगच्छध्वम् संवदध्वं’ ऋ. मं. १० सू १९१-२ ॥ तुमचे मंतव्य व कर्तव्य एकसारखे असावे व ‘समानी व आकूति: समाना हृदयानि व:’ ॥ ऋ. १०/१/९१/४॥ तुमची वाणी व हृदय एक असावे. याठिकाणी ईश्वराने आपल्याकडून विधिवाद स्पष्ट केलेला आहे. जो नि:संशय आहे. ॥१॥