English
साइडबार
ऋग्वेद - मण्डल 9/ सूक्त 114/ मन्त्र 1
य इन्दो॒: पव॑मान॒स्यानु॒ धामा॒न्यक्र॑मीत् । तमा॑हुः सुप्र॒जा इति॒ यस्ते॑ सो॒मावि॑ध॒न्मन॒ इन्द्रा॑येन्दो॒ परि॑ स्रव ॥
स्वर सहित पद पाठयः । इन्दोः॑ । पव॑मानस्य । अनु॑ । धामा॑नि । अक्र॑मीत् । तम् । आ॒हुः॒ । सु॒ऽप्र॒जाः । इति॑ । यः । ते॒ । सो॒म॒ । अवि॑न्धत् । मनः॑ । इन्द्रा॑य । इ॒न्दो॒ इति॑ । परि॑ । स्र॒व॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
य इन्दो: पवमानस्यानु धामान्यक्रमीत् । तमाहुः सुप्रजा इति यस्ते सोमाविधन्मन इन्द्रायेन्दो परि स्रव ॥
स्वर रहित पद पाठयः । इन्दोः । पवमानस्य । अनु । धामानि । अक्रमीत् । तम् । आहुः । सुऽप्रजाः । इति । यः । ते । सोम । अविन्धत् । मनः । इन्द्राय । इन्दो इति । परि । स्रव ॥ ९.११४.१
ऋग्वेद - मण्डल » 9; सूक्त » 114; मन्त्र » 1
अष्टक » 7; अध्याय » 5; वर्ग » 28; मन्त्र » 1
अष्टक » 7; अध्याय » 5; वर्ग » 28; मन्त्र » 1
विषय - सुप्रजा:
पदार्थ -
(यः) = जो (सोम) = हे सोम ! (पवमानस्य) = पवित्र करनेवाले (इन्दो:) = हमें शक्तिशाली बनानेवाले सोम ये तेरे (धामानि) = तेजों को (अनु अक्रमीत्) = अनुक्रमेण प्राप्त करता है, (तम्) = उसी को ('सुप्रजाः') = शोभन प्रजा वाला व उत्तम विकास वाला (इति) = इस प्रकार (आहुः) = कहते हैं। सोम को सुरक्षित करके सोम के तेजों को धारण करनेवाला पुरुष ही 'सुप्रजा' बनता है । हे (इन्दो) = सोम ! (यः) = जो (ते) = तेरी प्राप्ति के लिये (मनः अविधत्) = मन को, दृढसंकल्प को करता है उस (इन्द्राय) = जितेन्द्रिय पुरुष के लिये (परिस्स्रव) = तू शरीर में चारों ओर परिस्रुत हो । तूने ही शरीर में व्याप्त होकर सब शक्तियों का सम्यक् विकास करना है ।
भावार्थ - भावार्थ- सोमरक्षण के लिये हम दृढ़संकल्प वाले बनें। इस सोम की शक्तियों को धारण ' बन पायेंगे।
इस भाष्य को एडिट करें