Loading...
ऋग्वेद मण्डल - 10 के सूक्त 102 के मन्त्र
मण्डल के आधार पर मन्त्र चुनें
अष्टक के आधार पर मन्त्र चुनें
  • ऋग्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 102/ मन्त्र 12
    ऋषिः - मुद्गलो भार्म्यश्वः देवता - द्रुघण इन्द्रो वा छन्दः - निचृद्बृहती स्वरः - मध्यमः

    त्वं विश्व॑स्य॒ जग॑त॒श्चक्षु॑रिन्द्रासि॒ चक्षु॑षः । वृषा॒ यदा॒जिं वृष॑णा॒ सिषा॑ससि चो॒दय॒न्वध्रि॑णा यु॒जा ॥

    स्वर सहित पद पाठ

    त्वम् । विश्व॑स्य । जग॑तः । चक्षुः॑ । इ॒न्द्र॒ । अ॒सि॒ । चक्षु॑षः । वृषा॑ । यत् । आ॒जिम् । वृष॑णा । सिसा॑ससि । चो॒दय॑न् । वध्रि॑णा । यु॒जा ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    त्वं विश्वस्य जगतश्चक्षुरिन्द्रासि चक्षुषः । वृषा यदाजिं वृषणा सिषाससि चोदयन्वध्रिणा युजा ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    त्वम् । विश्वस्य । जगतः । चक्षुः । इन्द्र । असि । चक्षुषः । वृषा । यत् । आजिम् । वृषणा । सिसाससि । चोदयन् । वध्रिणा । युजा ॥ १०.१०२.१२

    ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 102; मन्त्र » 12
    अष्टक » 8; अध्याय » 5; वर्ग » 21; मन्त्र » 6

    भावार्थ -
    (त्वं) तू (विश्वस्य जगतः चक्षुषः) समस्त विश्व के प्रकाशक, सूर्यादि का भी (चक्षुः असि) प्रकाशक और आंख का भी आंख, परम ज्ञान का प्रकाशक है। (यत्) क्योंकि तू (वृषा) बलवान्, सर्वशक्तिमान् होकर तू (वध्रिणा युजा) सर्वव्यापक सबको मार्ग में नियोजन करने वाले बल से (वृषणा चोदयन्) रथ में लगे दो अश्वों के तुल्य प्राणों वा मन और इन्द्रिय वर्गों को सूर्य, चन्द्रवत् (चोदयत्) प्रेरित करता हुआ (सिषाससि) सबको वश करता है। इत्येकविंशो वर्गः॥

    ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - ऋषिर्मुद्गलो भार्म्यश्वः॥ देवता—द्रुघण इन्द्रो वा॥ छन्दः- १ पादनिचृद् बृहती। ३, १२ निचृद् बृहती। २, ४, ५, ९ निचृत् त्रिष्टुप्। ६ भुरिक् त्रिष्टुप्। ७, ८, १० विराट् त्रिष्टुप्। ११ पादनिचृत् त्रिष्टुप्।

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top