English
ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 110/ मन्त्र 1
ऋषिः - जम्दग्नी रामो वा
देवता - आप्रियः
छन्दः - निचृत्त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
समि॑द्धो अ॒द्य मनु॑षो दुरो॒णे दे॒वो दे॒वान्य॑जसि जातवेदः । आ च॒ वह॑ मित्रमहश्चिकि॒त्वान्त्वं दू॒तः क॒विर॑सि॒ प्रचे॑ताः ॥
स्वर सहित पद पाठसम्ऽइ॑द्धः । अ॒द्य । मनु॑षः । दु॒रो॒णे । दे॒वः । दे॒वान् । य॒ज॒सि॒ । जा॒त॒ऽवे॒दः॒ । आ । च॒ । वह॑ । मि॒त्र॒ऽम॒हः॒ । चि॒कि॒त्वान् । त्वम् । दू॒तः । क॒विः । अ॒सि॒ । प्रऽचे॑ताः ॥
स्वर रहित मन्त्र
समिद्धो अद्य मनुषो दुरोणे देवो देवान्यजसि जातवेदः । आ च वह मित्रमहश्चिकित्वान्त्वं दूतः कविरसि प्रचेताः ॥
स्वर रहित पद पाठसम्ऽइद्धः । अद्य । मनुषः । दुरोणे । देवः । देवान् । यजसि । जातऽवेदः । आ । च । वह । मित्रऽमहः । चिकित्वान् । त्वम् । दूतः । कविः । असि । प्रऽचेताः ॥ १०.११०.१
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 110; मन्त्र » 1
अष्टक » 8; अध्याय » 6; वर्ग » 8; मन्त्र » 1
अष्टक » 8; अध्याय » 6; वर्ग » 8; मन्त्र » 1
विषय - आप्रीगण। अग्निवत् गृहपति-ज्ञानी आत्मा का वर्णन। विद्वान् ज्ञानी पुरुष के कर्तव्य।
भावार्थ -
अग्निवत् गृहपति, ज्ञानी, और आत्मा का वर्णन। (अद्य) आज (मनुषः दुरोणे) मनुष्य के गृह में (समृद्धः) अग्निवत् ज्ञान से प्रदीप्त होकर, हे (जात-वेद:) ज्ञान को प्राप्त करने हारे ! ज्ञानवन् ! तू (देवः) ज्ञानों का प्रकाशक होकर (देवान् यजसि) विद्या आदि के अभिलाषी जनों को शुभ गुणों का प्रदान करता है। हे (मित्र-महः) सूर्यवत् तेजस्विन् ! वा स्नेही पुरुषों के आदर करने हारे ! उनको मित्रवत् ज्ञान आदि के देने हारे ! तू (चिकित्वान्) ज्ञानवान् होकर (देवान् आ वह च) विद्वानों, शुभ गुणों को धारण कर। (त्वं दूतः) तू उत्तम ज्ञान को देने वाला, (कविः) विद्वान्, क्रान्तदर्शी (प्र-चेताः असि) उत्तम चित्त और ज्ञान वाला हो। अध्यात्म में—देह में आत्मा जातवेदा अग्निवत् है, ‘देव’ इन्द्रियगण हैं। वह सूर्य वा अग्निवत् उनको प्रकाशित करता और धारण करता है।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - ऋषि जमदग्नी रामो वा भार्गवः। देवता आप्रियः॥ छन्दः–१, २, ५, १०, ११ निचृत् त्रिष्टुप्। ३ आर्ची त्रिष्टुप्। ४, ८ पादनिचृत् त्रिष्टुप्॥ ६, ७, ९ त्रिष्टुप्। एकादशर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें