ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 12/ मन्त्र 1
ऋषिः - हविर्धान आङ्गिः
देवता - अग्निः
छन्दः - विराट्त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
द्यावा॑ ह॒ क्षामा॑ प्रथ॒मे ऋ॒तेना॑भिश्रा॒वे भ॑वतः सत्य॒वाचा॑ । दे॒वो यन्मर्ता॑न्य॒जथा॑य कृ॒ण्वन्त्सीद॒द्धोता॑ प्र॒त्यङ्स्वमसुं॒ यन् ॥
स्वर सहित पद पाठद्यावा॑ । ह॒ । क्षामा॑ । प्र॒थ॒मे इति॑ । ऋ॒तेन॑ । अ॒भि॒ऽश्रा॒वे । भ॒व॒तः॒ । स॒त्य॒ऽवाचा॑ । दे॒वः । यत् । मर्ता॑न् । य॒जथा॑य । कृ॒ण्वन् । सीद॑त् । होता॑ । प्र॒त्यङ् । स्वम् । असु॑म् । यन् ॥
स्वर रहित मन्त्र
द्यावा ह क्षामा प्रथमे ऋतेनाभिश्रावे भवतः सत्यवाचा । देवो यन्मर्तान्यजथाय कृण्वन्त्सीदद्धोता प्रत्यङ्स्वमसुं यन् ॥
स्वर रहित पद पाठद्यावा । ह । क्षामा । प्रथमे इति । ऋतेन । अभिऽश्रावे । भवतः । सत्यऽवाचा । देवः । यत् । मर्तान् । यजथाय । कृण्वन् । सीदत् । होता । प्रत्यङ् । स्वम् । असुम् । यन् ॥ १०.१२.१
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 12; मन्त्र » 1
अष्टक » 7; अध्याय » 6; वर्ग » 11; मन्त्र » 1
अष्टक » 7; अध्याय » 6; वर्ग » 11; मन्त्र » 1
विषय - अग्नि। प्रधानपद पर स्थित के कर्तव्य।
भावार्थ -
(देवः) तेजस्वी, (होता) दानशील पुरुष (प्रत्यङ्) प्रत्यक् तत्व, आत्मा के समान सर्वप्रिय होकर (स्वम् असुं यन्) अपने प्राण-बल के समान शत्रु को उखाड़ देने वाले महान् सामर्थ्य को प्राप्त करता हुआ (मर्त्तान्) अधिकार के लिये मरने और शत्रुओं को मारने वाले मर्द, जवान वीर पुरुषों को (यजथाय) सुसंगत (कृण्वन्) करता हुआ (सीदत्) प्रधान पद पर विराजता है, उस समय ही (द्यावा क्षामा) सूर्य और भूमिवत् (प्रथमे) सर्वश्रेष्ठ, शास्य- शासक गण और अग्नि के समक्ष स्त्री पुरुषों के समान ही (ऋतेन अभिश्रावे) वेद-वचन द्वारा अपनी दृढ़ प्रतिज्ञा श्रवण कराते हुए (सत्यवाचा भवतः) सत्यवाणी से बद्ध होते हैं।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - हविर्धान आङ्गिर्ऋषिः॥ अग्निर्देवता॥ छन्दः— १, ३ विराट् त्रिष्टुप्। २, ४,५, ७ निचृत् त्रिष्टुप्। ६ आर्ची स्वराट् त्रिष्टुप्। ८ पादनिचृत् त्रिष्टुप्। ९ त्रिष्टुप्॥ नवर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें