Loading...
ऋग्वेद मण्डल - 5 के सूक्त 3 के मन्त्र
मण्डल के आधार पर मन्त्र चुनें
अष्टक के आधार पर मन्त्र चुनें
  • ऋग्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • ऋग्वेद - मण्डल 5/ सूक्त 3/ मन्त्र 12
    ऋषिः - वसुश्रुत आत्रेयः देवता - अग्निः छन्दः - निचृत्त्रिष्टुप् स्वरः - धैवतः

    इ॒मे यामा॑सस्त्व॒द्रिग॑भूव॒न्वस॑वे वा॒ तदिदागो॑ अवाचि। नाहा॒यम॒ग्निर॒भिश॑स्तये नो॒ न रीष॑ते वावृधा॒नः परा॑ दात् ॥१२॥

    स्वर सहित पद पाठ

    इ॒मे । यामा॑सः । त्व॒द्रिक् । अ॒भू॒व॒न् । वस॑वे । वा॒ । तत् । इत् । आगः॑ । अ॒वा॒चि॒ । न । अह॑ । अ॒यम् । अ॒ग्निः । अ॒भिऽश॑स्तये । नः॒ । न । रिष॑ते । व॒वृ॒धा॒नः । परा॑ । दा॒त् ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    इमे यामासस्त्वद्रिगभूवन्वसवे वा तदिदागो अवाचि। नाहायमग्निरभिशस्तये नो न रीषते वावृधानः परा दात् ॥१२॥

    स्वर रहित पद पाठ

    इमे। यामासः। त्वद्रिक्। अभूवन्। वसवे। वा। तत्। इत्। आगः। अवाचि। न। अह। अयम्। अग्निः। अभिऽशस्तये। नः। न। रिषते। ववृधानः। परा। दात् ॥१२॥

    ऋग्वेद - मण्डल » 5; सूक्त » 3; मन्त्र » 12
    अष्टक » 3; अध्याय » 8; वर्ग » 17; मन्त्र » 6

    भावार्थ -
    भा०-हे (अग्ने) तेजस्विन् ! राजन् वा आचार्य ! (इमे) ये (यामासः) यम नियमों के पालक शिष्यजन और शरण में जाने वाले वा नियम-व्यवस्था में बद्ध प्रजाजन वा नियमबद्ध सैन्य गण ( वसवे ) बसे राष्ट्र में वा अन्तेवासी के हितार्थ वा बसाने वाले राजा वा आचार्य के ही निमित्त वा ( वसवे ) ऐश्वर्य प्राप्त करने के लिये ही ( स्वद्-रिक अभूवन् तेरे ही से यत्नशील, तेरे ही अधीन होते हैं। अतः (तत् इत् आगः ) वह सब अपराध ( वसवे ) प्रजा को बसाने वाले का ही (अवाचि ) कहा जाता है । इसलिये ( अयम् अग्निः ) वह अग्रणी नेता पुरुष (नः ) हमें (अभिशस्तये ) परस्पर हिंसा आदि अपराध के लिये हिंसा करने वाले के हाथ ( न परा दात् ) न त्यागदे और स्वयं ( वावृधानः ) बढ़ता हुआ भी हमें ( रीषते न परा दात् ) हिंसक के हाथों न सौंप दे । इति सप्तदशो वर्गः ॥

    ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - वसुश्रुत आत्रेय ऋषिः ॥ अग्निर्देवता ॥ छन्दः – १ निचृत्पंक्तिः। ११ भुरिक् पंक्ति: । २, ३, ५, ६, १२ निचृत्-त्रिष्टुप् । ४, १० त्रिष्टुप् । ६ स्वराट् त्रिष्टुप् ७, ८ विराट् त्रिष्टुप् ॥ द्वादशचं सूक्तम् ॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top