ऋग्वेद - मण्डल 5/ सूक्त 31/ मन्त्र 2
ऋषिः - बभ्रु रात्रेयः
देवता - इन्द्र ऋणञ्चयश्च
छन्दः - स्वराट्पङ्क्ति
स्वरः - पञ्चमः
आ प्र द्र॑व हरिवो॒ मा वि वे॑नः॒ पिश॑ङ्गराते अ॒भि नः॑ सचस्व। न॒हि त्वदि॑न्द्र॒ वस्यो॑ अ॒न्यदस्त्य॑मे॒नाँश्चि॒ज्जनि॑वतश्चकर्थ ॥२॥
स्वर सहित पद पाठआ । प्र । द्र॒व॒ । ह॒रि॒ऽवः॒ । मा । वि । वे॒नः॒ । पिश॑ङ्गऽराते । अ॒भि । नः॒ । स॒च॒स्व॒ । न॒हि । त्वत् । इ॒न्द्र॒ वस्यः॑ । अ॒न्यत् । अस्ति॑ । अ॒मे॒मान् । चि॒त् । जनि॑ऽवतः । च॒क॒र्थ॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
आ प्र द्रव हरिवो मा वि वेनः पिशङ्गराते अभि नः सचस्व। नहि त्वदिन्द्र वस्यो अन्यदस्त्यमेनाँश्चिज्जनिवतश्चकर्थ ॥२॥
स्वर रहित पद पाठआ। प्र। द्रव। हरिऽवः। मा। वि। वेनः। पिशङ्गऽराते। अभि। नः। सचस्व। नहि। त्वत्। इन्द्र। वस्यः। अन्यत्। अस्ति। अमेनान्। चित्। जनिऽवतः। चकर्थ ॥२॥
ऋग्वेद - मण्डल » 5; सूक्त » 31; मन्त्र » 2
अष्टक » 4; अध्याय » 1; वर्ग » 29; मन्त्र » 2
अष्टक » 4; अध्याय » 1; वर्ग » 29; मन्त्र » 2
विषय - राजा अधर्म में पैर न रखे, समवाय बनावे, और राष्ट्र में अविवाहितों को विवाहित करके राष्ट्र की प्रजा-वृद्धि का प्रबन्ध करे ।
भावार्थ -
भा०-हे ( हरिवः ) अश्व सैन्यों के स्वामिन्! हे ( हरिवः ) मनुष्यों के राजन् ! स्वामिन् ! तू ( आ द्वव ) सब तरफ़ जा, ( प्र द्रव ) आगे बढ़ । ( मा वि वेनः ) कभी विपरीत, धर्मविरुद्ध कामना मत कर । हे (पिशङ्गराते ) सुवर्ण के दान देने और करादि में भी सुवर्ण एवं परिपक्व धान्य लेने हारे ! तू ( नः अभि सचस्व ) हम से समवाय बनाकर रह । हे ( इन्द्र ) ऐश्वर्यवन् ! ( तत् अन्यत् ) तुझ से दूसरा ( वस्यः ) श्रेष्ठ धनस्वामी भी ( नहि अस्ति ) नहीं है । आप ही ( अमेनान् चित् ) स्त्री रहित पुरुषों को भी ( जनिवतः) उत्तम स्त्री युक्त ( चकर्थ ) करो अर्थात् राजा अविवाहितों को विवाहित करने का प्रबन्ध करे । जिससे राष्ट्र की जन सम्पदा की वृद्धि हो ।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - अवस्युरात्रेय ऋषिः ॥ १-८, १०-१३ इन्द्रः । ८ इन्द्रः कुत्सो वा । ८ इन्द्र उशना वा । ९ इन्द्रः कुत्सश्च देवते ॥ छन्द: – १, २, ५, ७, ९, ११ निचृत्त्रिष्टुप् । ३, ४, ६ , १० त्रिष्टुप् । १३ विराट् त्रिष्टुप । ८, १२ स्वराट्पंक्तिः ॥ त्रयोदशर्चं सूक्तम् ॥
इस भाष्य को एडिट करें