ऋग्वेद - मण्डल 6/ सूक्त 20/ मन्त्र 1
ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
देवता - इन्द्र:
छन्दः - आर्ष्यनुष्टुप्
स्वरः - गान्धारः
द्यौर्न य इ॑न्द्रा॒भि भूमा॒र्यस्त॒स्थौ र॒यिः शव॑सा पृ॒त्सु जना॑न्। तं नः॑ स॒हस्र॑भरमुर्वरा॒सां द॒द्धि सू॑नो सहसो वृत्र॒तुर॑म् ॥१॥
स्वर सहित पद पाठद्यौः । न । यः । इ॒न्द्र॒ । अ॒भि । भूम॑ । अ॒र्यः । त॒स्थौ । र॒यिः । शव॑सा । पृ॒त्ऽसु । जना॑न् । तम् । नः॒ । स॒हस्र॑ऽभरम् । उ॒र्व॒रा॒ऽसाम् । द॒द्धि । सू॒नो॒ इति॑ । स॒ह॒सः॒ । वृ॒त्र॒ऽतुर॑म् ॥
स्वर रहित मन्त्र
द्यौर्न य इन्द्राभि भूमार्यस्तस्थौ रयिः शवसा पृत्सु जनान्। तं नः सहस्रभरमुर्वरासां दद्धि सूनो सहसो वृत्रतुरम् ॥१॥
स्वर रहित पद पाठद्यौः। न। यः। इन्द्र। अभि। भूम। अर्यः। तस्थौ। रयिः। शवसा। पृत्ऽसु। जनान्। तम्। नः। सहस्रऽभरम्। उर्वराऽसाम्। दद्धि। सूनो इति। सहसः। वृत्रऽतुरम् ॥१॥
ऋग्वेद - मण्डल » 6; सूक्त » 20; मन्त्र » 1
अष्टक » 4; अध्याय » 6; वर्ग » 9; मन्त्र » 1
अष्टक » 4; अध्याय » 6; वर्ग » 9; मन्त्र » 1
विषय - राजा के गुण।
भावार्थ -
हे ( इन्द्र ) ऐश्वर्यवन् ! शत्रुहन्तः ! ( यः ) जो ( रयिः ) दानशील, सुखप्रद ऐश्वर्य वा ऐश्वर्यवान् पुरुष ( शवसा ) बल से (पृत्सु), संग्रामों में ( अर्यः जनान् ) शत्रु लोगों के (अभि तस्थौ ) मुक़ाबले पर खड़ा हो सके ( अर्यः ) स्वामी, ( द्यौः न ) सूर्य के समान तेजस्वी और ( भूम ) पृथिवी के समान बलवान् हो । हे ( सहसः सूनो ) बलवान् सैन्य के सञ्चालक तू ऐसे ( वृत्र-तुरम् ) दुष्ट विघ्नकारी शत्रु जन के नाशक ( सहस्र-भरम् ) सहस्रों धनों के लाने वाले, सहस्रों पुरुषों के भरण पोषण करने में समर्थ ( उर्वरासाम् ) अन्नादि के उत्पादक, उर्वरा उत्तम भूमियों के भोक्ता ( तं ) उस ऐश्वर्यवान् पुरुष को ( नः दद्धि ) हमें दे ।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - भरद्वाजो बार्हस्पत्य ऋषि: । इन्द्रो देवता ॥ छन् १ अनुष्टुप् । २,३, ७, १२ पाक्तः। ४, ६ भुरिक पंक्तिः । १३ स्वराट् पंक्ति: । १७ निचृत्पंक्तिः॥ ५, ८, ६, ११ निचृत्रिष्टुप् ।। सप्तदशर्चं सूक्तम् ।।
इस भाष्य को एडिट करें