ऋग्वेद - मण्डल 6/ सूक्त 3/ मन्त्र 1
ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
देवता - अग्निः
छन्दः - त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
अग्ने॒ स क्षे॑षदृत॒पा ऋ॑ते॒जा उ॒रु ज्योति॑र्नशते देव॒युष्टे॑। यं त्वं मि॒त्रेण॒ वरु॑णः स॒जोषा॒ देव॒ पासि॒ त्यज॑सा॒ मर्त॒मंहः॑ ॥१॥
स्वर सहित पद पाठअग्ने॑ । सः । क्षे॒ष॒त् । ऋ॒त॒ऽपाः । ऋ॒ते॒ऽजाः । उ॒रु । ज्योतिः॑ । न॒श॒ते॒ । दे॒व॒ऽयुः । ते॒ । यम् । त्वम् । मि॒त्रेण॑ । वरु॑णः । स॒ऽजोषाः । देव॑ । पासि॑ । त्यज॑सा । मर्त॑म् । अंहः॑ ॥
स्वर रहित मन्त्र
अग्ने स क्षेषदृतपा ऋतेजा उरु ज्योतिर्नशते देवयुष्टे। यं त्वं मित्रेण वरुणः सजोषा देव पासि त्यजसा मर्तमंहः ॥१॥
स्वर रहित पद पाठअग्ने। सः। क्षेषत्। ऋतऽपाः। ऋतेऽजाः। उरु। ज्योतिः। नशते। देवऽयुः। ते। यम्। त्वम्। मित्रेण। वरुणः। सऽजोषाः। देव। पासि। त्यजसा। मर्तम्। अंहः ॥१॥
ऋग्वेद - मण्डल » 6; सूक्त » 3; मन्त्र » 1
अष्टक » 4; अध्याय » 5; वर्ग » 3; मन्त्र » 1
अष्टक » 4; अध्याय » 5; वर्ग » 3; मन्त्र » 1
विषय - विद्वान्, राजा, प्रभु इनका समान रूप से वर्णन । उपासना का सत्फल ।
भावार्थ -
हे ( अग्ने ) ज्ञानवन् तेजस्विन् ! विद्वन् ! राजन् ! प्रभो ! ( सः ) वह (ऋतपाः ) सत्य का पालक, धर्मात्मा ( ऋते-जाः ) सत्य ज्ञान में जन्म लाभ करने वाला, ( देवयुः ) शुभ गुणों और उत्तम विद्वानों की कामना करने वाला पुरुष ( क्षेषत्) दीर्घ जीवन प्राप्त करता, इस लोक में रहता और ( ते ज्योतिः नशते ) तेरे परम ज्ञानमय प्रकाश को प्राप्त करता है । हे ( देव ) राजन् ! प्रभो ! ( यं ) जिस ( मर्त्तम् ) मनुष्य को ( सजोषाः ) प्रेम से युक्त ( वरुणः ) सब दुःखों का वारक, सर्वश्रेष्ठ ( त्वं ) तू ( मित्रेण ) स्नेहवान् मित्र सहित ( त्यजसा ) दान से ( पासि ) पालन करता और ( अंहः ) पाप नाशक करता है वही परम ज्योति लाभ करता है ।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - भरद्वाजो बार्हस्पत्य ऋषिः॥ अग्निर्देवता ॥ छन्दः – १, ३, ४ त्रिष्टुप् । २, ५, ६, ७ निचृत्त्रिष्टुप् । ८ भुरिक् पंक्तिः ।। अष्टर्चं सूक्तम्
इस भाष्य को एडिट करें