ऋग्वेद - मण्डल 6/ सूक्त 8/ मन्त्र 2
ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
देवता - वैश्वानरः
छन्दः - भुरिक्त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
स जाय॑मानः पर॒मे व्यो॑मनि व्र॒तान्य॒ग्निर्व्र॑त॒पा अ॑रक्षत। व्य१॒॑न्तरि॑क्षममिमीत सु॒क्रतु॑र्वैश्वान॒रो म॑हि॒ना नाक॑मस्पृशत् ॥२॥
स्वर सहित पद पाठसः । जाय॑मानः । प॒र॒मे । विऽओ॑मनि । व्र॒तानि॑ । अ॒ग्निः । व्र॒त॒ऽपाः । अ॒र॒क्ष॒त॒ । वि । अ॒न्तरि॑क्षम् । अ॒मि॒मी॒त॒ । सु॒ऽक्रतुः॑ । वै॒श्वा॒न॒रः । म॒हि॒ना । नाक॑म् । अ॒स्पृ॒श॒त् ॥
स्वर रहित मन्त्र
स जायमानः परमे व्योमनि व्रतान्यग्निर्व्रतपा अरक्षत। व्य१न्तरिक्षममिमीत सुक्रतुर्वैश्वानरो महिना नाकमस्पृशत् ॥२॥
स्वर रहित पद पाठसः। जायमानः। परमे। विऽओमनि। व्रतानि। अग्निः। व्रतऽपाः। अरक्षत। वि। अन्तरिक्षम्। अमिमीत। सुऽक्रतुः। वैश्वानरः। महिना। नाकम्। अस्पृशत् ॥२॥
ऋग्वेद - मण्डल » 6; सूक्त » 8; मन्त्र » 2
अष्टक » 4; अध्याय » 5; वर्ग » 10; मन्त्र » 2
अष्टक » 4; अध्याय » 5; वर्ग » 10; मन्त्र » 2
विषय - आचार्य और व्रतपाल ब्रह्मचारी के कर्तव्यों का वर्णन ।
भावार्थ -
( सः ) वह ( अग्निः ) ज्ञानवान्, विद्वान्, विनीत शिष्य ( परमे ) सबसे उत्कृष्ट ( व्योमनि ) विशेष रूप से रक्षा करने वाले, आकाशवत् विशाल, ज्ञानवान् गुरु के अधीन आकाश में सूर्य के तुल्य ( जायमानः ) जन्म लेता हुआ ( व्रत-पाः ) व्रतों का पालक होकर ( व्रतानि ) नाना व्रतों का ( अरक्षत ) पालन करे। वह ( सुक्रतुः ) उत्तम प्रज्ञावान्, उत्तम कर्मकुशल पुरुष ( वैश्वानरः ) सबका हितैषी सब शिष्यगण को सन्मार्ग पर ले जाने वाला आचार्य होकर (अन्तरिक्षम् ) रसवत् भीतर विद्यमान ज्ञान को ( वि अमिमीत ) विशेष रूप से ज्ञान करे । और ( महिना ) बड़े सामर्थ्य से ( नाकम् ) सुख को ( अस्पृशत् ) प्राप्त करे और अन्यों को प्राप्त करावे ।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - भरद्वाजो बार्हस्पत्य ऋषिः ॥ वैश्वानरो देवता ॥ — छन्दः — १, ४ जगती । ६ विराड् जगती । २, ३, ५ भुरिक् त्रिष्टुप् । ७ त्रिष्टुप् ।। सप्तर्चं सूक्तम् ॥
इस भाष्य को एडिट करें