ऋग्वेद - मण्डल 9/ सूक्त 88/ मन्त्र 1
अ॒यं सोम॑ इन्द्र॒ तुभ्यं॑ सुन्वे॒ तुभ्यं॑ पवते॒ त्वम॑स्य पाहि । त्वं ह॒ यं च॑कृ॒षे त्वं व॑वृ॒ष इन्दुं॒ मदा॑य॒ युज्या॑य॒ सोम॑म् ॥
स्वर सहित पद पाठअ॒यम् । सोमः॑ । इ॒न्द्र॒ । तुभ्य॑म् । सु॒न्वे॒ । तुभ्य॑म् । प॒व॒ते॒ । त्वम् । अ॒स्य॒ । पा॒हि॒ । त्वम् । ह॒ । यम् । च॒कृ॒षे । त्वम् । व॒वृ॒षे । इन्दु॑म् । मदा॑य । युज्या॑य । सोम॑म् ॥
स्वर रहित मन्त्र
अयं सोम इन्द्र तुभ्यं सुन्वे तुभ्यं पवते त्वमस्य पाहि । त्वं ह यं चकृषे त्वं ववृष इन्दुं मदाय युज्याय सोमम् ॥
स्वर रहित पद पाठअयम् । सोमः । इन्द्र । तुभ्यम् । सुन्वे । तुभ्यम् । पवते । त्वम् । अस्य । पाहि । त्वम् । ह । यम् । चकृषे । त्वम् । ववृषे । इन्दुम् । मदाय । युज्याय । सोमम् ॥ ९.८८.१
ऋग्वेद - मण्डल » 9; सूक्त » 88; मन्त्र » 1
अष्टक » 7; अध्याय » 3; वर्ग » 24; मन्त्र » 1
अष्टक » 7; अध्याय » 3; वर्ग » 24; मन्त्र » 1
विषय - पवमान सोम। शिष्य के प्रति आचार्य के कर्त्तव्य। शुश्रूषु शिष्य का रूप। गुरु के शिष्य रूप भूमि के प्रति कृषक के तुल्य ज्ञान-बीज वपनादि कार्य।
भावार्थ -
शिष्य के प्रति आचार्य के कर्त्तव्य। हे (इन्द्र) तत्त्वज्ञान को देखने हारे ! अज्ञान के नाशक गुरो ! प्रभो ! (अयं सोमः तुभ्यं सुन्वे) यह सोम्य गुणों वाला ब्रह्मचारी तेरी सेवा के लिये दीक्षित होता है। (तुम्यं पवते) तेरे हितार्थ ही शुद्ध पवित्र होकर तेरी सेवा में आता है। (त्वम् अस्य पाहि) तू इसका पालन कर। (यं त्वं चकृषे) जिसको तू आकर्षित करता, बनाता या भूमि में हल चला कर कृषक के समान उसे ज्ञान बीज-वपनार्थ तैयार करता है, (यं त्वं ववृषे) जिसके प्रति तू मेघवत् ज्ञान जलों की वर्षा करता है उस (इन्दुम्) उत्तम सेवक (सोमम्) पुत्रवत् प्रिय उपासक, शिष्य को (मदाय) आनन्द लाभ लिये और (युज्याय) अपने साथ सत्संग करने और योग द्वारा प्राप्त होने के लिये (अस्य पाहि) उसकी रक्षा कर।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - उशना ऋषिः। पवमानः सोमो देवता॥ छन्दः – १ सतः पंक्ति:। २, ४, ८ विराट् त्रिष्टुप्। ३, ६, ७ निचृत् त्रिष्टुप्। ५ त्रिष्टुप्। अष्टर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें