Loading...

सामवेद के मन्त्र

सामवेद - मन्त्रसंख्या 520
ऋषिः - सप्तर्षयः देवता - पवमानः सोमः छन्दः - बृहती स्वरः - मध्यमः काण्ड नाम - पावमानं काण्डम्
6

इ꣡न्द्रा꣢य पवते꣣ म꣢दः꣣ सो꣡मो꣢ म꣣रु꣡त्व꣢ते सु꣣तः꣢ । स꣣ह꣡स्र꣢धारो꣣ अ꣡त्यव्य꣢꣯मर्षति꣣ त꣡मी꣢ मृजन्त्या꣣य꣡वः꣢ ॥५२०॥

स्वर सहित पद पाठ

इ꣡न्द्रा꣢꣯य । प꣣वते । म꣡दः꣢꣯ । सो꣡मः꣢꣯ । म꣣रु꣡त्व꣢ते । सु꣣तः꣢ । स꣣ह꣡स्र꣢धारः । स꣣ह꣡स्र꣢ । धा꣣रः । अ꣡ति꣢꣯ । अ꣡व्य꣢꣯म् । अ꣣र्षति । त꣢म् । ई꣣ । मृजन्ति । आय꣡वः꣢ ॥५२०॥


स्वर रहित मन्त्र

इन्द्राय पवते मदः सोमो मरुत्वते सुतः । सहस्रधारो अत्यव्यमर्षति तमी मृजन्त्यायवः ॥५२०॥


स्वर रहित पद पाठ

इन्द्राय । पवते । मदः । सोमः । मरुत्वते । सुतः । सहस्रधारः । सहस्र । धारः । अति । अव्यम् । अर्षति । तम् । ई । मृजन्ति । आयवः ॥५२०॥

सामवेद - मन्त्र संख्या : 520
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 6; अर्ध-प्रपाठक » 1; दशतिः » 3; मन्त्र » 10
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 5; खण्ड » 5;
Acknowledgment

भावार्थ -

भा० = ( सुतः ) = सोमरस के समान तैयार किया हुआ, छाना हुआ, परिशोधा हुआ ( मदः ) = आनन्दस्वरूप ( सोमः ) = सोम ( मरुत्वते ) = प्राणों, प्रजाओं और मध्यस्थानीय मरुद्गण के अधिपति ( इन्द्राय ) = आत्मा, राजा  और परमात्मा के लिये ( पवते ) = बहता है । वह ( सहस्रधारः ) = सहस्त्रों शक्तियों के रूप में ( अव्यम् ) = अवि=चेतनामय मनःसाधन को ( अति ) = अतिक्रमण करके ( अर्षति ) = प्रकट होता है । ( तम् ) = उस ( ईं  ) = इस सोम रस को ( आयवः ) = परम आयु से सम्पन्न साधक लोग ( मृजन्ति ) = और भी परिष्कृत करते हैं । अवि-मेषी  रूप चेतना का वर्णन अथर्व में विस्तार से है। जैसे— आविर्वै नाम देवतर्त्तन परीवृता । तस्या रूपेणेमे वृक्षा ईरिता हरितस्रजः । अथर्व० ( १०८ । ३१ )

इसीका वर्णन वशा, ब्रह्मगवी, मेषी, शतौदना, मधुकशा आदि नाना नामों से वेदों में आया है । यही सप्तर्षियों की ब्रह्मण्वती है जिसका सोम वत्स  और छन्दः पात्र है, ब्रह्म और तप उसका दूध है । इत्यादि । अथर्व  ८ । १० ( ४ ) १४ ॥ 

ऋषि | देवता | छन्द | स्वर -

ऋषिः - भरद्वाजः काश्यपो गोतमोऽत्रिर्विश्वामित्रो जमदग्निर्वसिष्ठश्चैते सप्तर्षयः ।

देवता - पवमानः ।

छन्दः - बृहती।

स्वरः - मध्यमः।

इस भाष्य को एडिट करें
Top