साइडबार
ऋग्वेद - मण्डल 1/ सूक्त 100/ मन्त्र 7
ऋषिः - वृषागिरो महाराजस्य पुत्रभूता वार्षागिरा ऋज्राश्वाम्बरीषसहदेवभयमानसुराधसः
देवता - इन्द्र:
छन्दः - निचृत्त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
तमू॒तयो॑ रणय॒ञ्छूर॑सातौ॒ तं क्षेम॑स्य क्षि॒तय॑: कृण्वत॒ त्राम्। स विश्व॑स्य क॒रुण॑स्येश॒ एको॑ म॒रुत्वा॑न्नो भव॒त्विन्द्र॑ ऊ॒ती ॥
स्वर सहित पद पाठतम् । ऊ॒तयः॑ । र॒ण॒य॒त् । शूर॑ऽसातौ । तम् । क्षेम॑स्य । क्षि॒तयः॑ । कृ॒ण्व॒त॒ । त्राम् । सः । विश्व॑स्य । क॒रुण॑स्य । ई॒शे॒ । एकः॑ । म॒रुत्वा॑न् । नः॒ । भ॒व॒तु॒ । इन्द्रः॑ । ऊ॒ती ॥
स्वर रहित मन्त्र
तमूतयो रणयञ्छूरसातौ तं क्षेमस्य क्षितय: कृण्वत त्राम्। स विश्वस्य करुणस्येश एको मरुत्वान्नो भवत्विन्द्र ऊती ॥
स्वर रहित पद पाठतम्। ऊतयः। रणयत्। शूरऽसातौ। तम्। क्षेमस्य। क्षितयः। कृण्वत। त्राम्। सः। विश्वस्य। करुणस्य। ईशे। एकः। मरुत्वान्। नः। भवतु। इन्द्रः। ऊती ॥ १.१००.७
ऋग्वेद - मण्डल » 1; सूक्त » 100; मन्त्र » 7
अष्टक » 1; अध्याय » 7; वर्ग » 9; मन्त्र » 2
अष्टक » 1; अध्याय » 7; वर्ग » 9; मन्त्र » 2
विषय - प्रार्थनाविषयः
व्याखान -
हे मनुष्यो ! (तमूतयः) उसी इन्द्रपरमात्मा की प्रार्थना तथा शरणागति से अपन को (ऊतयः) अनन्त रक्षण तथा बलादि गुण प्राप्त होंगे। वही (शूरसातौ) युद्ध में अपने को यथावत् (रणयन्) रमण और रणभूमि में शूरवीरों के गुण – परस्पर प्रीत्यादि प्राप्त करावेगा (तं क्षेमस्य क्षितयः) हे शूरवीर मनुष्यो ! उसी को क्षेम=कुशलता का (त्राम्) रक्षक (कृण्वत) करो, जिससे अपना पराजय कभी न हो, क्योंकि, (सः, विश्वस्य वरुणस्य) सो करुणामय, सब जगत् पर करुणा करनेवाला (एकः) एक ही (ईश:) ईश है, अन्य कोई नहीं। (मरुत्वान्) प्राणवायु, बल, सेनायुक्त वह परमात्मा (नः ऊती [ऊतये] भवतु) हम लोगों पर स्वकृपा से सम्यक् रक्षक हो, ईश्वर से रक्षित हम लोग कभी पराजय को प्राप्त न हों ॥ ४१ ॥ "
इस भाष्य को एडिट करें