English
यजुर्वेद - अध्याय 23/ मन्त्र 17
ऋषिः - प्रजापतिर्ऋषिः
देवता - अग्न्यादयो देवताः
छन्दः - अतिशक्वरी
स्वरः - पञ्चमः
2
अ॒ग्निः प॒शुरा॑सी॒त् तेना॑यजन्त॒ सऽए॒तं लो॒कम॑जय॒द् यस्मि॑न्न॒ग्निः स ते॑ लो॒को भ॑विष्यति॒ तं जे॑ष्यसि॒ पिबै॒ताऽअ॒पः। वा॒युः प॒शुरा॑सी॒त् तेना॑यजन्त॒ सऽए॒तं लो॒कम॑जय॒द् यस्मि॑न् वा॒युः स ते॑ लो॒को भ॑विष्यति॒ तं जे॑ष्यसि॒ पिबै॒ताऽअ॒पः। सूर्यः॑ प॒शुरा॑सी॒त् तेना॑यजन्त॒ सऽए॒तं लो॒कम॑जय॒द् यस्मि॒न्त्सूर्य्यः॒ स ते॑ लो॒को भ॑विष्यति॒ तं जे॑ष्यसि॒ पिबै॒ताऽअ॒पः॥१७॥
स्वर सहित पद पाठअ॒ग्निः। प॒शुः। आ॒सी॒त्। तेन॑। अ॒य॒ज॒न्त॒। सः। ए॒तम्। लो॒कम्। अ॒ज॒य॒त्। यस्मि॑न्। अ॒ग्निः। सः। ते॒। लो॒कः। भ॒वि॒ष्य॒ति॒। तम्। जे॒ष्य॒सि॒। पिब॑। ए॒ताः। अ॒पः। वा॒युः। प॒शुः। आ॒सी॒त्। तेन॑। अ॒य॒ज॒न्त॒। सः। ए॒तम्। लो॒कम्। अ॒ज॒य॒त्। यस्मि॑न्। वा॒युः। सः। ते॒। लो॒कः। भ॒वि॒ष्य॒ति॒। तम्। जे॒ष्य॒सि॒। पिब॑। ए॒ताः। अ॒पः। सूर्यः॑। प॒शुः। आ॒सी॒त्। तेन॑। अ॒य॒ज॒न्त॒। सः। ए॒तम्। लो॒कम्। अ॒ज॒य॒त्। यस्मि॑न्। सूर्य्यः॑। सः। ते॒। लो॒कः। भ॒वि॒ष्य॒ति॒। तम्। जे॒ष्य॒सि॒। पिब॑। ए॒ताः। अ॒पः ॥१७ ॥
स्वर रहित मन्त्र
अग्निः पशुरासीत्तेनायजन्त सऽएतँल्लोकमजयद्यस्मिन्नग्निः स ते लोको भविष्यति तञ्जेष्यसि पिबैताऽअपः । वायुः पशुरासीत्तेनायजन्त सऽएतँल्लोकमजयद्यस्मिन्वायुः स ते लोको भविष्यति तञ्जेष्यसि पिबैताऽअपः । सूर्यः पशुरासीत्तेनायजन्त सऽएतँलोकमजयद्यस्मिन्त्सूर्यः स ते लोको भविष्यति तञ्जेष्यसि पिबैता अपः ॥
स्वर रहित पद पाठ
अग्निः। पशुः। आसीत्। तेन। अयजन्त। सः। एतम्। लोकम्। अजयत्। यस्मिन्। अग्निः। सः। ते। लोकः। भविष्यति। तम्। जेष्यसि। पिब। एताः। अपः। वायुः। पशुः। आसीत्। तेन। अयजन्त। सः। एतम्। लोकम्। अजयत्। यस्मिन्। वायुः। सः। ते। लोकः। भविष्यति। तम्। जेष्यसि। पिब। एताः। अपः। सूर्यः। पशुः। आसीत्। तेन। अयजन्त। सः। एतम्। लोकम्। अजयत्। यस्मिन्। सूर्य्यः। सः। ते। लोकः। भविष्यति। तम्। जेष्यसि। पिब। एताः। अपः॥१७॥
विषय - कोण पशू आहे? पशु कुणाला म्हणावे?.-
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - विद्या शिकण्यास इच्छुक हे मनुष्या, (अस्मिन्) या प्रत्यक्ष दिसणार्‍या भूलोकात (सः) तो (अग्निः) अग्नी (पशुः) पाहण्यास योग्य (पाहण्याचे मुख्य साधन) (आसीत) आहे. (तेन) त्या अग्नीने ज्याप्रमाणे या गुरूजन (अयजन्त) यज्ञ करतात, त्या प्रमाणे तू देखील यज्ञ करीत जा (तू यज्ञविधी शिकून घे) तसेच ज्याप्रमाणे (सं) तो विद्वान (एतम्) वा (लोकम्) दर्शनीय स्थानाला (आपल्या कुशल नीतीद्वारे (अयजत्) जिंकलो, तसे तूही प्रयत्न करून जग जिंकून घे (वा कार्यात यशस्वी हो) तू जर (तम्) त्या जगाला (जेष्यसि) (जेष्यसि) जिंकून घेशील, तर तो (अग्निः) अग्नि (वे) तुझ्यासाठी (लोक) दर्शनीय (भविष्यति) होईल (यज्ञ व अग्नी तुझे मार्गदर्शक होतील.) तू (एताः) या यज्ञाद्वारे शुद्ध केलेले (अपः) पाणी (पिब) पीत जा. (यस्मिन्) ज्या (जगात) (सः) तो (वायुः) वायू (पशुः) प्रेक्षणीय (आसीत्) आहे (प्रेक्षण व जीवनाचे कारण आहे) आणि ज्या वायूच्या साहाय्याने याज्ञिकजन (अयजन्त) यज्ञ करतात (तेन) त्या वायूच्या साहाय्याने तूदेखील यज्ञ कर (सः) तो विद्वान (एतम्) या वायुमंडळ (वातावरणात हवा) असलेल्या या (लोकम्) पृथ्वी लोकास (अयजत्) जिंकतो वा जिंकेल, त्याप्रमाणे तुही जगाला जिंकून घे. तू जर (तम्) त्या जगाला (जेष्यसि) जिंकशील, तर तो (वायुः) पवन (तो) तुझ्यासाठी (लोकः) दर्शनीय वा जीवीत राहण्यास योग्य (भविष्यति होईल. यामुळे तू (एताः) या (अपः) यज्ञाद्वारे शुद्ध केलेल्या प्राण रूप पवनाला (पिब) धारण कर (यज्ञाद्वारे वायुमंडळ शुद्ध कर) (यस्मित्) ज्या भूलोकात (सूर्य्यः) सूर्यमंडळ (पशुः) पाहण्यास योग्य (आसीत्) आहे (तेन) त्या सूर्याच्या सहाय्याने (अयजन्त) विद्वान वा याज्ञिकजन यज्ञ करतात, तसे तुही कर. तसेच ज्याप्रमाणे (सः) तो विद्वान (एतम्) या सूर्यमंडळाचे प्रसूतस्थान असलेल्या (लोकम्) या अंतरिक्षलोकाला (अजयत्) जिंकलो, तसे तूही जिंकून घे. जर तू त्या अंतरिक्षलोकाला (ज्येष्यसि) जिंकशील तर (सः) तो (सूर्यः) सूर्यमंडळ (ते) तुझ्यासाठी (लोकः) पाहण्यास आणि राहण्यास योग्य असा (भविष्यति) होईल. यामुळे तू (एताः) या यज्ञाद्वारे शुद्ध केलेल्या (अपः) जगात व्याप्त असलेल्या (प्रकाश, उष्णता, स्वच्छता आदी लाभ देणार्‍या) सूर्यप्रकाशाला (पिब) ग्रहण कर (त्यापासून आवश्यक लाभ घे) ॥17॥
भावार्थ - भावार्थ - हे मनुष्यानो, सर्व यज्ञात अग्नी आदी पदार्थांनाच पशु जाणा-लक्षात ठेवा की कोणताही प्राणी या यज्ञात हिंसनीय वा वध्य नाहीं तसेच त्यास मारून यज्ञात होम करणेही अनुचित आहे. त्यामुळे हे नीट लक्षात घेऊन जे लोक यज्ञात सुगंधित आदी पदार्थ टाकून यज्ञ करतात, तर ते उत्तम पदार्थ पवन आणि सूर्यापर्यंत जाऊन तेथून वृष्टी द्वारा पृथ्वीवरील औषधी, प्राणादी वायू, शरीर आदीत प्रविष्ट होतात. अशाप्रकारे ते होम केलेले पदार्थ सर्व प्राण्यांना आनंदित करतात. हे यज्ञ कर्म करणारे लोक पुष्कळ पुण्य अर्जित करतात आणि ईश्‍वराची प्राप्ती करतात. त्यामुळे ते या जगात सत्कार-सम्मानाचे अधिकारी होतात ॥17॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal