Loading...

सामवेद के मन्त्र

  • सामवेद का मुख्य पृष्ठ
  • सामवेद - मन्त्रसंख्या 929
    ऋषिः - वसिष्ठो मैत्रावरुणिः देवता - इन्द्रः छन्दः - विराडनुष्टुप् स्वरः - गान्धारः काण्ड नाम -
    16

    बो꣢धा꣣ सु꣡ मे꣢ मघव꣣न्वा꣢च꣣मे꣢꣫मां यां ते꣣ व꣡सि꣢ष्ठो꣣ अ꣡र्च꣢ति꣣ प्र꣡श꣢स्तिम् । इ꣣मा꣡ ब्रह्म꣢꣯ सध꣣मा꣡दे꣢ जुषस्व ॥९२९॥

    स्वर सहित पद पाठ

    बो꣡ध꣢꣯ । सु । मे꣣ । मघवन् । वा꣡च꣢꣯म् । आ । इ꣣मा꣡म् । याम् । ते꣣ । व꣡सि꣢꣯ष्ठः । अ꣡र्च꣢꣯ति । प्र꣡श꣢꣯स्तिम् । प्र । श꣣स्तिम् । इमा꣢ । ब्र꣡ह्म꣢꣯ । स꣣धमा꣡दे꣢ । स꣣ध । मा꣡दे꣢ । जु꣣षस्व ॥९२९॥


    स्वर रहित मन्त्र

    बोधा सु मे मघवन्वाचमेमां यां ते वसिष्ठो अर्चति प्रशस्तिम् । इमा ब्रह्म सधमादे जुषस्व ॥९२९॥


    स्वर रहित पद पाठ

    बोध । सु । मे । मघवन् । वाचम् । आ । इमाम् । याम् । ते । वसिष्ठः । अर्चति । प्रशस्तिम् । प्र । शस्तिम् । इमा । ब्रह्म । सधमादे । सध । मादे । जुषस्व ॥९२९॥

    सामवेद - मन्त्र संख्या : 929
    (कौथुम) उत्तरार्चिकः » प्रपाठक » 3; अर्ध-प्रपाठक » 1; दशतिः » ; सूक्त » 13; मन्त्र » 3
    (राणानीय) उत्तरार्चिकः » अध्याय » 5; खण्ड » 5; सूक्त » 1; मन्त्र » 3
    Acknowledgment

    हिन्दी (4)

    विषय

    अब उपासक परमात्मा को सम्बोधन करता है।

    पदार्थ

    हे (मघवन्) ऐश्वर्यवान् वा दानवान् परमात्मन् ! आप (मे) मेरी (इमाम्) इस (प्रशस्तिं वाचम्) आपके गुण-गान की वाणी को (सु आ बोध) भली-भाँति जानिए, (याम्) जिस वाणी को (ते) आपके लिए (वसिष्ठः अर्चति) अपने अन्दर सद्गुणों को अतिशयरूप से बसानेवाला मनुष्य उच्चारण कर रहा है—अर्थात् मैं उच्चारण कर रहा हूँ। आप (सधमादे) सामूहिक उपासना-यज्ञ में (इमा ब्रह्म) इन स्तोत्रों को (जुषस्व) स्वीकार कीजिए ॥३॥

    भावार्थ

    जो लोग श्रद्धा से परमात्मा की गुणावलि की प्रशंसा करते हैं, वे स्वयं भी गुणी होकर उत्कर्ष प्राप्त करते हैं ॥३॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    पदार्थ

    (मघवन्) हे धनवन् इन्द्र—ऐश्वर्यवन् परमात्मन्! (ये-इमां वाचम्-आसुबोध) मेरी इस वाणी को समन्तरूप से भली-भाँति समझ—समझता है जानता है सर्वज्ञ अन्तःसाक्षी होने से (यां प्रशस्तिं वसिष्ठः-अर्चति) जिस प्रशंसारूप—स्तुतिरूप वाणी को मैं यह तेरा उपासक बोलता हूँ तथा (इमा ब्रह्म सधमादे जुषस्व) इन प्रणववचनों को—ओ३म् जपों को*73 हर्षप्रदस्थान में मेरे हृदय में सेवन कर॥३॥

    टिप्पणी

    [*73. “ब्रह्म वै प्रणवः” [कौ॰ ११.४; गो॰ २.३.११]।]

    विशेष

    <br>

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    प्रभु के तीन निर्देश

    पदार्थ

    प्रभु जीव से कहते हैं – १. हे (मघवन्) = [मघ=मख] हे यज्ञमय जीवनवाले जीव ! तू (इमाम्) = इस (मे) = मेरी (वाचम्) = वेदवाणी को (आ) = पूर्णरूप से (सु) = अच्छी प्रकार (बोध) = समझ । इस वेदवाणी को पूर्णतया सूक्ष्मता से समझने का प्रयत्न कर । २. यह वह वाणी है (याम्) = जिस (प्रशस्तिम्) = प्रभु की प्रशंसापरक वाणी को ते यह तेरा ही भाई (वसिष्ठः) = उत्तम जीवन बितानेवाला (अर्चति) = श्रद्धा और आदर की भावना से पालन [respectfully obeys] करता है । ३. (इमा) = [अनया] इस वेदवाणी के द्वारा तू उस प्रभु की (सधमादे) = [सह माद्यतः यस्मिन्] =साथ आनन्दित होने के स्थान हृदय में = (जुषस्व) = प्रीतिपूर्वक उपासना कर ।

    भावार्थ

    प्रभु के तीन निर्देश हैं – १. वेदवाणी को अधिक-से-अधिक समझने का प्रयत्न करो, २. वेद के अनुसार जीवन बनाकर वसिष्ठ बनो, ३. इसके द्वारा हृदय में प्रभु की उपासना करो ।

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    missing

    भावार्थ

    हे (मघवन्) ऐश्वर्यवन् ! (वसिष्ठः) वसिष्ठस्वरूप, इन्द्रिय या मुख्य प्राण, या विद्वान् पुरुष (यां) जिस (प्रशस्तिं) उत्तम गुण वर्णन करने वाली (वाचं) चाणी को (अर्चति) प्रकट करता है (इमां) इस (मे) मेरी वाणी को (सुबोध) तु उत्तम रूप से ज्ञान कर। और (इमा) इन (ब्रह्म) वेदमन्त्रों को (सधमादे) एकत्र हर्ष प्राप्त करने के स्थान यज्ञ आदि, अथवा त्रिपुटी या हृदयदेश में (जुषस्व) सेवन कर, उनका मनन कर।

    टिप्पणी

    missing

    ऋषि | देवता | छन्द | स्वर

    ऋषिः—१ आकृष्टामाषाः। २ अमहीयुः। ३ मेध्यातिथिः। ४, १२ बृहन्मतिः। ५ भृगुर्वारुणिर्जमदग्निः। ६ सुतंभर आत्रेयः। ७ गृत्समदः। ८, २१ गोतमो राहूगणः। ९, १३ वसिष्ठः। १० दृढच्युत आगस्त्यः। ११ सप्तर्षयः। १४ रेभः काश्यपः। १५ पुरुहन्मा। १६ असितः काश्यपो देवलो वा। १७ शक्तिरुरुश्च क्रमेण। १८ अग्निः। १९ प्रतर्दनो दैवोदासिः। २० प्रयोगो भार्गव अग्निर्वा पावको बार्हस्पत्यः, अथर्वाग्नी गृहपतियविष्ठौ सहसः स्तौ तयोर्वान्यतरः। देवता—१—५, १०–१२, १६-१९ पवमानः सोमः। ६, २० अग्निः। ७ मित्रावरुणो। ८, १३-१५, २१ इन्द्रः। ९ इन्द्राग्नी ॥ छन्द:—१,६, जगती। २–५, ७–१०, १२, १६, २० गायत्री। ११ बृहती सतोबृहती च क्रमेण। १३ विराट्। १४ अतिजगती। १५ प्रागाधं। १७ ककुप् च सतोबृहती च क्रमेण। १८ उष्णिक्। १९ त्रिष्टुप्। २१ अनुष्टुप्। स्वरः—१,६, १४ निषादः। २—५, ७—१०, १२, १६, २० षड्जः। ११, १३, १५, १७ मध्यमः। १८ ऋषभः। १९ धैवतः। २१ गान्धारः॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    संस्कृत (1)

    विषयः

    अथोपासकः परमात्मानं सम्बोधयति।

    पदार्थः

    हे (मघवन्) ऐश्वर्यवन् दानवन् वा परमात्मन् ! त्वम् (मे) मम (इमाम्) एताम् (प्रशस्तिं वाचम्) त्वद्गुणावलिगानरूपां वाणीम् (सु आ बोध) सम्यग् जानीहि, (याम्) वाचम् (ते) तुभ्यम् (वसिष्ठः अर्चति) स्वाभ्यन्तरे सद्गुणानाम् अतिशयेन वासकः जनः उच्चारयति, वसिष्ठोऽहमुच्चारयामीत्यर्थः। [अत्र स्वात्मार्थे प्रथमपुरुषप्रयोगः।] त्वम् (सधमादेः) सामूहिके उपासनायज्ञे। [सह माद्यन्ति जना अत्र इति सधमादो यज्ञः।] (इमा ब्रह्म) इमानि ब्रह्माणि एतानि स्तोत्राणि (जुषस्व) स्वीकुरु। [इमा, ब्रह्म इत्युभयत्र ‘शेश्छन्दसि बहुलम्। अ० ६।१।७०’ इति शेर्लोपः] ॥३॥१

    भावार्थः

    ये श्रद्धया परमात्मनो गुणावलिं प्रशंसन्ति ते स्वयमपि गुणिनो भूत्वोत्कर्षं लभन्ते ॥३॥

    टिप्पणीः

    १. दयानन्दस्वामिना ऋग्भाष्ये मन्त्रोऽयं विद्वद्विषये व्याख्यातः।

    इस भाष्य को एडिट करें

    इंग्लिश (2)

    Meaning

    O King, make me understand the language, used by a learned person in eulogy for thee. Meditate in thy heart on these Vedic verses !

    Translator Comment

    Me: a devoted follower of the King. He wants to know, in what way the learned praise the King, so that he may also do in the same way Vasishtha is not the name of a Rishi, as interpreted by Griffith. It simply means a learned person.

    इस भाष्य को एडिट करें

    Meaning

    O lord of honour, power and magnificence, pray know well this voice of mine which the sage well settled at peace offers you in adoration of your glory. And accept, honour and apply these holy words of vision and wisdom in practice in the assembly house of the wise for governance and administration. (Rg. 7-22-3)

    इस भाष्य को एडिट करें

    गुजराती (1)

    पदार्थ

    પદાર્થ : (मघवन्) હે ધનવાન ઇન્દ્ર-ઐશ્વર્યવાન પરમાત્મન્ ! યે (ये इमां वाचम् आसुबोध) મારી એ વાણીને સમગ્રરૂપથી સારી રીતે સમજ-સમજે છે-જાણે છે. સર્વત્ર અન્તઃસાક્ષી હોવાથી. (यां प्रशस्तिं वसिष्ठः अर्चति) જે પ્રશંસારૂપ સ્તુતિવાણીને હું જે તારો ઉપાસક બોલું છું તથા (इमा ब्रह्म सधमादे जुषस्व) એ પ્રવચનોને-ઓમ્ ના જપોને હર્ષપ્રદ સ્થાનમાં-મારા હૃદયમાં સેવન કર. (૩) 

    इस भाष्य को एडिट करें

    मराठी (1)

    भावार्थ

    जे लोक श्रद्धेने परमात्म्याच्या गुणांची प्रशंसा करतात ते स्वत: ही गुणी बनून उत्कर्ष करून घेतात. ॥३॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top