ऋग्वेद - मण्डल 7/ सूक्त 103/ मन्त्र 10
गोमा॑युरदाद॒जमा॑युरदा॒त्पृश्नि॑रदा॒द्धरि॑तो नो॒ वसू॑नि । गवां॑ म॒ण्डूका॒ दद॑तः श॒तानि॑ सहस्रसा॒वे प्र ति॑रन्त॒ आयु॑: ॥
स्वर सहित पद पाठगोऽमा॑युः । अ॒दा॒त् । अ॒जऽमा॑युः । अ॒दा॒त् । पृश्निः॑ । अ॒दा॒त् । हरि॑तः । नः॒ । वसू॑नि । गवा॑म् । म॒ण्डूकाः॑ । दद॑तः । श॒तानि॑ । स॒ह॒स्र॒ऽसा॒वे । प्र । ति॒र॒न्ते॒ । आयुः॑ ॥
स्वर रहित मन्त्र
गोमायुरदादजमायुरदात्पृश्निरदाद्धरितो नो वसूनि । गवां मण्डूका ददतः शतानि सहस्रसावे प्र तिरन्त आयु: ॥
स्वर रहित पद पाठगोऽमायुः । अदात् । अजऽमायुः । अदात् । पृश्निः । अदात् । हरितः । नः । वसूनि । गवाम् । मण्डूकाः । ददतः । शतानि । सहस्रऽसावे । प्र । तिरन्ते । आयुः ॥ ७.१०३.१०
ऋग्वेद - मण्डल » 7; सूक्त » 103; मन्त्र » 10
अष्टक » 5; अध्याय » 7; वर्ग » 4; मन्त्र » 5
अष्टक » 5; अध्याय » 7; वर्ग » 4; मन्त्र » 5
भावार्थ - परमात्मा उपदेश करतो, की हे जीवांनो! तुम्ही वर्षाऋतूत अनंत प्रकारच्या गोष्टींचा लाभ घ्या व आपले ऐश्वर्य आणि आयुष्य यांची वृद्धी व्हावी यासाठी प्रयत्न करा. जरी केवळ प्रार्थनेने ऐश्वर्य व आयुष्याची वृद्धी होत नाही तरीही ज्याच्या हृदयात आयुर्वृद्धी व ऐश्वर्यवृद्धीचा भाव उत्पन्न होतो तो त्याच्या प्राप्तीसाठी प्रयत्न अवश्य करतो. या नियमानुसार परमेश्वराने जीवांना प्रामुख्याने प्रार्थनेचा उपदेश केलेला आहे.
टिप्पणी -
प्रमुख गोष्ट ही आहे, की या सूक्तात वर्षाऋतूचे वर्णन उत्तम प्रकारे केलेले आहे. वर्षाऋतूला अलंकृत करणारे मण्डूक इत्यादी जीवांच्या रचनेने शिक्षण घेण्याचा उपदेश, या सूक्ताचे तात्पर्य आहे. $ जे लोक म्हणतात, की वेदात अशीही सूक्ते आहेत, ज्यांच्यामध्ये मण्डूक देवता आहेत. त्यांनी हे जाणले पाहिजे, की मण्डूक देवता असणे ही काही निंदनीय बाब नाही. वेदाच्या महत्त्वाची ती बाब आहे. कारण देवता शब्दाचा अर्थ आहे दीव्यतीति देव: जो प्रकाश करतो तो देव. मग मण्डूक एखाद्या विद्येचा प्रकाश करीत नाही काय? जर त्यांनी प्रकाश केला नसता, तर बायलॉजी विद्येत मण्डूकाची काय आवश्यकता होती? यावरून हे स्पष्ट होते, की परमेश्वराने सर्व विद्यांचे मूलभूत बीज वेदातच प्रथमपासून ठेवलेले आहे. $ दुसरी गोष्ट ही आहे, की जर वर्षाऋतूचे वर्णन वेदात नसते, तर कवी कसे त्या ऋतूचे वर्णन करू शकले असते. वास्तविकता ही आहे, की वर्षाऋतूच्या सौंदर्याचे वर्णन या सूक्तात केलेले आहे. त्या सौंदर्याचे आदिकवी वाल्मीकीही वर्णन करू शकले नाहीत. यावरून हे सिद्ध होते, की वेदाचे महत्त्व व सर्वांत उत्तम साहित्य व श्रेष्ठ पदार्थविद्येचे वर्णन वेदाच्या अनेक सूक्तांत आढळते. ॥१०॥