Loading...
ऋग्वेद मण्डल - 10 के सूक्त 161 के मन्त्र
मण्डल के आधार पर मन्त्र चुनें
अष्टक के आधार पर मन्त्र चुनें
  • ऋग्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 161/ मन्त्र 2
    ऋषिः - यक्ष्मनाशनः प्राजापत्यः देवता - राजयक्ष्मघ्नम् छन्दः - त्रिष्टुप् स्वरः - धैवतः

    यदि॑ क्षि॒तायु॒र्यदि॑ वा॒ परे॑तो॒ यदि॑ मृ॒त्योर॑न्ति॒कं नी॑त ए॒व । तमा ह॑रामि॒ निॠ॑तेरु॒पस्था॒दस्पा॑र्षमेनं श॒तशा॑रदाय ॥

    स्वर सहित पद पाठ

    यदि॑ । क्षि॒तऽआ॑युः । यदि॑ । वा॒ । परा॑ऽइतः । यदि॑ । मृ॒त्योः । अ॒न्ति॒कम् । निऽइ॑तः । ए॒व । तम् । आ । ह॒रा॒मि॒ । निःऽऋ॑तेः । उ॒पऽस्था॑त् । अस्पा॑र्षम् । ए॒न॒म् । श॒तऽशा॑रदाय ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    यदि क्षितायुर्यदि वा परेतो यदि मृत्योरन्तिकं नीत एव । तमा हरामि निॠतेरुपस्थादस्पार्षमेनं शतशारदाय ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    यदि । क्षितऽआयुः । यदि । वा । पराऽइतः । यदि । मृत्योः । अन्तिकम् । निऽइतः । एव । तम् । आ । हरामि । निःऽऋतेः । उपऽस्थात् । अस्पार्षम् । एनम् । शतऽशारदाय ॥ १०.१६१.२

    ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 161; मन्त्र » 2
    अष्टक » 8; अध्याय » 8; वर्ग » 19; मन्त्र » 2

    पदार्थ -
    [१] (यदि) = यदि (क्षितायुः) - यह रुग्ण पुरुष क्षीण आयुष्यवाला हो गया है। (यदि वा) = अथवा (परेत:) = [परा इतः] रोग में बहुत दूर पहुँच गया है। यदि अगर (मृत्योः) = मृत्यु के (अन्तिकम्) = समीप (एव) = ही (नीतः) = प्राप्त कराया गया है, तो भी (तम्) = उसको (निर्ऋते:) = दुर्गति की (उपस्थात्) = गोद से (आहरामि) = बाहर ले आता हूँ। वस्तुतः गतमन्त्र में वर्णित अग्निहोत्र के द्वारा मैं इसे तीव्रतम रोगों से भी मुक्त करता हूँ। [२] इस प्रकार रोगमुक्त करके (एनम्) = इसको (शतशारदाय) = पूरे शतवर्ष के जीवन के लिये (अस्पार्षम्) = [स्पृ] बलयुक्त करता हूँ । अग्निहोत्र के द्वारा इसे [क] रोगों से मुक्त करता हूँ और [ख] बल से युक्त करता हूँ।

    भावार्थ - भावार्थं - अग्निहोत्र के द्वारा तीव्रतम रोगों से भी मुक्ति सम्भव है।

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top