साइडबार
ऋग्वेद - मण्डल 1/ सूक्त 147/ मन्त्र 3
ऋषिः - दीर्घतमा औचथ्यः
देवता - अग्निः
छन्दः - निचृत्त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
ये पा॒यवो॑ मामते॒यं ते॑ अग्ने॒ पश्य॑न्तो अ॒न्धं दु॑रि॒तादर॑क्षन्। र॒रक्ष॒ तान्त्सु॒कृतो॑ वि॒श्ववे॑दा॒ दिप्स॑न्त॒ इद्रि॒पवो॒ नाह॑ देभुः ॥
स्वर सहित पद पाठये । पा॒यवः॑ । मा॒म॒ते॒यम् । ते॒ । अ॒ग्ने॒ । पश्य॑न्तः । अ॒न्धम् । दुः॒ऽइ॒तात् । अर॑क्षन् । र॒रक्ष॑ । तान् । सु॒ऽकृतः॑ । वि॒श्वऽवे॑दाः । दिप्स॑न्तः । इत् । रि॒पवः॑ । न । अह॑ । दे॒भुः॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
ये पायवो मामतेयं ते अग्ने पश्यन्तो अन्धं दुरितादरक्षन्। ररक्ष तान्त्सुकृतो विश्ववेदा दिप्सन्त इद्रिपवो नाह देभुः ॥
स्वर रहित पद पाठये। पायवः। मामतेयम्। ते। अग्ने। पश्यन्तः। अन्धम्। दुःऽइतात्। अरक्षन्। ररक्ष। तान्। सुऽकृतः। विश्वऽवेदाः। दिप्सन्तः। इत्। रिपवः। न। अह। देभुः ॥ १.१४७.३
ऋग्वेद - मण्डल » 1; सूक्त » 147; मन्त्र » 3
अष्टक » 2; अध्याय » 2; वर्ग » 16; मन्त्र » 3
अष्टक » 2; अध्याय » 2; वर्ग » 16; मन्त्र » 3
विषय - पक्षान्तर में प्रभु का वर्णन ।
भावार्थ -
हे ( अग्ने ) ज्ञानवन् ! आचार्य ! एवं प्रभो ! परमेश्वर ! (ये) जो (ते) तेरे अधीन, (पायवः) सूर्य के समान ज्ञानव्रत का पालन करने वाले, ( पश्यन्तः ) स्वयं सब पदार्थों को भली प्रकार देखते हुए ( अन्धं ) सुजांखे पुरुष जिस प्रकार अन्धे को बुरे मार्गों से बचा देते हैं उसी प्रकार ( अन्धं ) ज्ञानरहित पुरुष को ( दुरितात् ) दुष्ट आचरण से ( अरक्षन् ) बचावें । अथवा—(पायवः) ज्ञान के पिपासु जन (पश्यन्तः) देखते हुए, लोचनवान् होकर कामादि से अन्ध हुए ( मामतेयं ) ममता करने वाले अपने आत्मा को बुरे मार्ग से बचावें । और ( विश्ववेदाः ) समस्त ज्ञानों और ऐश्वर्यों का स्वामी आचार्य ( सुकृतः ) उत्तम आचरण करने वाले ( तान् ) उन सबकी ( ररक्ष ) रक्षा करे जिससे कि ( दिप्सन्तः ) नाशकारी ( रिपवः ) शत्रुगण, और काम, क्रोध, पाप युक्त कर्म और हीन पुरुष आदि ( अह ) भी ( न देभुः ) उन पर आघात नहीं कर सकें ।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - दीर्घतमा ऋषिः ॥ अग्निर्देवता ॥ छन्दः– १, ३, ४, ५ निचृत् त्रिष्टुप् । २ विराट् त्रिष्टुप् ॥ पञ्चर्चं सूक्तम् ॥
इस भाष्य को एडिट करें