ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 29/ मन्त्र 8
व्या॑न॒ळिन्द्र॒: पृत॑ना॒: स्वोजा॒ आस्मै॑ यतन्ते स॒ख्याय॑ पू॒र्वीः । आ स्मा॒ रथं॒ न पृत॑नासु तिष्ठ॒ यं भ॒द्रया॑ सुम॒त्या चो॒दया॑से ॥
स्वर सहित पद पाठवि । आ॒न॒ट् । इन्द्रः॑ । पृत॑नाः । सु॒ऽओजाः॑ । आ । अ॒स्मै॒ । य॒त॒न्ते॒ । स॒ख्याय॑ । पू॒र्वीः । आ । स्म॒ । रथ॑म् । न । पृत॑नासु । ति॒ष्ठ॒ । यम् । भ॒द्रया॑ । सु॒ऽम॒त्या । चो॒दया॑से ॥
स्वर रहित मन्त्र
व्यानळिन्द्र: पृतना: स्वोजा आस्मै यतन्ते सख्याय पूर्वीः । आ स्मा रथं न पृतनासु तिष्ठ यं भद्रया सुमत्या चोदयासे ॥
स्वर रहित पद पाठवि । आनट् । इन्द्रः । पृतनाः । सुऽओजाः । आ । अस्मै । यतन्ते । सख्याय । पूर्वीः । आ । स्म । रथम् । न । पृतनासु । तिष्ठ । यम् । भद्रया । सुऽमत्या । चोदयासे ॥ १०.२९.८
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 29; मन्त्र » 8
अष्टक » 7; अध्याय » 7; वर्ग » 23; मन्त्र » 3
अष्टक » 7; अध्याय » 7; वर्ग » 23; मन्त्र » 3
विषय - राजा शासक का व्यापक सामर्थ्य उसके सख्य-भाव की कामना। इसी प्रकार प्रभु को समझना।
भावार्थ -
(सु-ओजाः) उत्तम पराक्रमी, बलवान्, सामर्थ्यवान्, (इन्द्रः) ऐश्वर्यवान्, शत्रुहन्ता पुरुष (पृतनाः वि आनट्) स्व और पर समस्त मनुष्यों, सेनाओं वा संग्रामों को विशेष रूप से व्याप लेता है, (पूर्वीः) समस्त प्रजाएं (अस्मै सख्याय) इस के मित्र-भाव के लिये (आ यतन्ते) सब प्रकार से यत्न करती हैं। हे ऐश्वर्यवन् ! स्वामिन्! तू (यं) जिस (रथं) रथ के समान राष्ट्र को (भद्रया) कल्याणकारिणी, प्रजा को सुखदायी (सु-मत्या) शुभमति से (चोदयासे) प्रेरित कर सके उस पर (पृतनासु) प्रजाओं और संग्रामों के बीच (आ तिष्ठ) विराज। इति त्रयोविंशो वर्गः॥ इति द्वितीयोऽनुवाकः॥
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - वसुक्र ऋषिः। इन्द्रो देवता॥ छन्दः- १, ५, ७ विराट् त्रिष्टुप् । २, ४, ६ निचृत् त्रिष्टुप्। ३, ८ पादनिचृत् त्रिष्टुप्॥ अष्टर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें