ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 31/ मन्त्र 3
ऋषिः - कवष ऐलूषः
देवता - विश्वेदेवा:
छन्दः - विराट्त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
अधा॑यि धी॒तिरस॑सृग्र॒मंशा॑स्ती॒र्थे न द॒स्ममुप॑ य॒न्त्यूमा॑: । अ॒भ्या॑नश्म सुवि॒तस्य॑ शू॒षं नवे॑दसो अ॒मृता॑नामभूम ॥
स्वर सहित पद पाठअधा॑यि । धी॒तिः । अस॑सृग्रम् । अंशाः॑ । ती॒र्थे । न । द॒स्मम् । उप॑ । य॒न्ति॒ । ऊमाः॑ । अ॒भि । आ॒न॒श्म॒ । सु॒वि॒तस्य॑ । शू॒षम् । नवे॑दसः । अ॒मृता॑नाम् । अ॒भू॒म॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
अधायि धीतिरससृग्रमंशास्तीर्थे न दस्ममुप यन्त्यूमा: । अभ्यानश्म सुवितस्य शूषं नवेदसो अमृतानामभूम ॥
स्वर रहित पद पाठअधायि । धीतिः । अससृग्रम् । अंशाः । तीर्थे । न । दस्मम् । उप । यन्ति । ऊमाः । अभि । आनश्म । सुवितस्य । शूषम् । नवेदसः । अमृतानाम् । अभूम ॥ १०.३१.३
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 31; मन्त्र » 3
अष्टक » 7; अध्याय » 7; वर्ग » 27; मन्त्र » 3
अष्टक » 7; अध्याय » 7; वर्ग » 27; मन्त्र » 3
विषय - ध्यान, धारणा, सदाचार और गुरुवत् प्रभु की उपासना का उपदेश।
भावार्थ -
(धीतिः) आनन्दप्रद पानयोग्य सुधा के समान (धीतिः अधायि) ध्यान धारणा को भी धारण करना चाहिये। (तीर्थेन) तीर्थ में (अंशाः) जलों के समान तारक प्रभु या गुरु के आश्रय (अंशाः अससृग्रम्) प्राप्त होने वाले शरणागत जीव शिष्यों के समान शरण आते हैं। (ऊमाः दस्मं उप यन्ति) देश के रक्षक जनों के समान जीवगण दुःखों और दुष्टों के नाशक स्वामी को प्राप्त होते हैं। हम लोग (सुवितस्य शूषं) सुख से प्राप्त होने योग्य प्रभु वा सदाचार के सुख को (अभि आनश्म) सब ओर से प्राप्त करें। और हम (अमृतानाम् नवेदसः अभूम) मोक्ष-सुखों के प्राप्त करने वाले हों।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - कवष ऐलूष ऋषिः॥ विश्वे देवा देवताः॥ छन्द:-१, ८ निचृत् त्रिष्टुप्। २, ४,५, ७, ११ त्रिष्टुप्। ३, १० विराट् त्रिष्टुप्। ६ पादनिचृत् त्रिष्टुप्। ६ आर्ची स्वराट् त्रिष्टुप् ॥ एकादशर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें