ऋग्वेद - मण्डल 8/ सूक्त 41/ मन्त्र 9
यस्य॑ श्वे॒ता वि॑चक्ष॒णा ति॒स्रो भूमी॑रधिक्षि॒तः । त्रिरुत्त॑राणि प॒प्रतु॒र्वरु॑णस्य ध्रु॒वं सद॒: स स॑प्ता॒नामि॑रज्यति॒ नभ॑न्तामन्य॒के स॑मे ॥
स्वर सहित पद पाठयस्य॑ । श्वे॒ता । वि॒ऽच॒क्ष॒णा । ति॒स्रः । भूमीः॑ । अ॒धि॒ऽक्षि॒तः । त्रिः । उत्ऽत॑राणि । प॒प्रतुः॑ । वरु॑णस्य । ध्रु॒वम् । सदः॑ । सः । स॒प्ता॒नाम् । इ॒रज्य॒ति॒ । नभ॑न्ताम् । अ॒न्य॒के । स॒मे॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
यस्य श्वेता विचक्षणा तिस्रो भूमीरधिक्षितः । त्रिरुत्तराणि पप्रतुर्वरुणस्य ध्रुवं सद: स सप्तानामिरज्यति नभन्तामन्यके समे ॥
स्वर रहित पद पाठयस्य । श्वेता । विऽचक्षणा । तिस्रः । भूमीः । अधिऽक्षितः । त्रिः । उत्ऽतराणि । पप्रतुः । वरुणस्य । ध्रुवम् । सदः । सः । सप्तानाम् । इरज्यति । नभन्ताम् । अन्यके । समे ॥ ८.४१.९
ऋग्वेद - मण्डल » 8; सूक्त » 41; मन्त्र » 9
अष्टक » 6; अध्याय » 3; वर्ग » 27; मन्त्र » 4
अष्टक » 6; अध्याय » 3; वर्ग » 27; मन्त्र » 4
विषय - त्रिलोकाधिपति वरुण परमेश्वर। राजा के सात अश्ववत् प्रभु का सब स्थावर जंगमों पर शासन।
भावार्थ -
( तिस्रः भूमी: ) तीनों भूमि लोकों में (अधि-क्षितः) अध्यक्षचत् निवास करने वाले ( यस्य ) जिसके ( विचक्षणा श्वेताः ) विविध पदार्थों को दर्शाने वाले उज्वल तेज, सूर्य विद्युदादि, ( उत्तराणि ) उनसे भी उत्कृष्ट (त्रिः) तीन लोकों को पूर्ण करते हैं उस ( वरुणस्य ) सर्वश्रेष्ठ प्रभु का (ध्रुवं सदः) विराजना या सत्तारूप से विद्यमान रहना ( ध्रुवम् ) नित्य है। ( सः ) वह प्रभु ( सप्तानाम् इरज्यति ) सातों का भी स्वामी रहता और उनको वश करता है। ( अन्यके समे नभन्ताम् ) उसके शासन में समस्त दुष्ट पुरुष नाश को प्राप्त होते हैं। (२) राजा के श्वेत, तेजस्वी वीर और अश्व हैं। उसका सर्वोपरि ( सदः ) आसन स्थिर है। वह ( सप्तानां ) सातों प्रकृतियों पर वशी होता है।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - नाभाकः काण्व ऋषिः॥ वरुणो देवता॥ छन्दः—१, ५ त्रिष्टुप्। ४, ७ भुरिक् त्रिष्टुप्। ८ स्वराट् त्रिष्टुप्। २, ३, ६, १० निचृज्जगती। ९ जगती॥ दशर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें