अथर्ववेद - काण्ड 12/ सूक्त 3/ मन्त्र 11
सूक्त - यमः
देवता - स्वर्गः, ओदनः, अग्निः
छन्दः - त्रिष्टुप्
सूक्तम् - स्वर्गौदन सूक्त
ध्रु॒वेयं वि॒राण्नमो॑ अस्त्व॒स्यै शि॒वा पु॒त्रेभ्य॑ उ॒त मह्य॑मस्तु। सा नो॑ देव्यदिते विश्ववार॒ इर्य॑ इव गो॒पा अ॒भि र॑क्ष प॒क्वम् ॥
स्वर सहित पद पाठध्रु॒वा । इ॒यम् । वि॒ऽराट् । नम॑: । अ॒स्तु॒ । अ॒स्यै । शि॒वा । पु॒त्रेभ्य॑: । उ॒त । मह्य॑म् । अ॒स्तु॒ । सा । न: । दे॒वि॒ । अ॒दि॒ते॒ । वि॒श्व॒ऽवा॒रे॒ । इर्य॑:ऽइव। गो॒पा: । अ॒भि । र॒क्ष॒ । प॒क्वम्॥३.११॥
स्वर रहित मन्त्र
ध्रुवेयं विराण्नमो अस्त्वस्यै शिवा पुत्रेभ्य उत मह्यमस्तु। सा नो देव्यदिते विश्ववार इर्य इव गोपा अभि रक्ष पक्वम् ॥
स्वर रहित पद पाठध्रुवा । इयम् । विऽराट् । नम: । अस्तु । अस्यै । शिवा । पुत्रेभ्य: । उत । मह्यम् । अस्तु । सा । न: । देवि । अदिते । विश्वऽवारे । इर्य:ऽइव। गोपा: । अभि । रक्ष । पक्वम्॥३.११॥
अथर्ववेद - काण्ड » 12; सूक्त » 3; मन्त्र » 11
विषय - स्वर्गौदन की साधना या गृहस्थ धर्म का उपदेश।
भावार्थ -
(ध्रुवा) ध्रुवां दिशा, (इयं) यह (विराट्) अन्न से पूर्ण विविध प्रकार से शोभा देने वाली विराट् पृथिवी है। (अस्मै) इसको हमारा (नमः अस्तु) नमस्कार हो। और यह (पुत्रेभ्यः शिवा) पुत्रों के लिये कल्याणकारिणी (उत) और (मह्यम्) मेरे लिये भी कल्याण और सुख के देने वाली (अस्तु) हो। (अदिते) अखण्डिते ! स्थिर ! (विश्ववारे) समस्त संसार से वरण करने और उनको दुखों से बचाने वाली (देवि) देवि ! अन्नादि के प्रदान करनेहारी (सा) वह तू (नः) हमारे (इर्य इव) अन्न के स्वामी के समान (गोपा) पालन करने हारी होकर (पक्वम्) हमारे पक्व = परिपक्क वीर्य एवं उससे उत्पन्न प्रजा को (अभिरक्ष) सब प्रकार से सुरक्षित कर।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - यम ऋषिः। मन्त्रोक्तः स्वर्गौदनोऽग्निर्देवता। १, ४२, ४३, ४७ भुरिजः, ८, १२, २१, २२, २४ जगत्यः १३ [१] त्रिष्टुप, १७ स्वराट्, आर्षी पंक्तिः, ३.४ विराड्गर्भा पंक्तिः, ३९ अनुष्टुद्गर्भा पंक्तिः, ४४ परावृहती, ५५-६० व्यवसाना सप्तपदाऽतिजागतशाकरातिशाकरधार्त्यगर्भातिधृतयः [ ५५, ५७-६० कृतयः, ५६ विराट् कृतिः ]। षष्ट्यृचं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें