English
अथर्ववेद - काण्ड 18/ सूक्त 1/ मन्त्र 42
सर॑स्वतींपि॒तरो॑ हवन्ते दक्षि॒ना य॒ज्ञम॑भि॒नक्ष॑माणाः। आ॒सद्या॒स्मिन्ब॒र्हिषि॑मादयध्वमनमी॒वा इष॒ आ धे॑ह्य॒स्मे ॥
स्वर सहित पद पाठसर॑स्वतीम् । पि॒तर॑: । ह॒व॒न्ते॒ । द॒क्षि॒णा । य॒ज्ञम् । अ॒भि॒ऽनक्ष॑माणा: । आ॒ऽसद्य॑ । अ॒स्मिन् । ब॒र्हिषि॑ । मा॒द॒य॒ध्व॒म् । अ॒न॒मी॒वा: । इष॑: । आ । धे॒हि॒ । अ॒स्मे इति॑ ॥१.४२॥
स्वर रहित मन्त्र
सरस्वतींपितरो हवन्ते दक्षिना यज्ञमभिनक्षमाणाः। आसद्यास्मिन्बर्हिषिमादयध्वमनमीवा इष आ धेह्यस्मे ॥
स्वर रहित पद पाठसरस्वतीम् । पितर: । हवन्ते । दक्षिणा । यज्ञम् । अभिऽनक्षमाणा: । आऽसद्य । अस्मिन् । बर्हिषि । मादयध्वम् । अनमीवा: । इष: । आ । धेहि । अस्मे इति ॥१.४२॥
अथर्ववेद - काण्ड » 18; सूक्त » 1; मन्त्र » 42
भाषार्थ -
(दक्षिणा = दक्षिणावन्तः) दक्षिणाएं देते हुए, और (यज्ञम्) यज्ञों में (अभि नक्षमाणाः) व्याप्त रहते हुए (पितरः) गृहस्थी माता-पिता या पति-पत्नी, (सरस्वतीं हवन्ते) तदनुकूल वेदवाणियों का उच्चारण करते हैं। हे पितरो ! (अस्मिन् बर्हिषि) इस वृद्धिकारक यज्ञकर्म में (आसद्य) निष्ठावान् होकर आप (मादयध्वम्) स्वयं भी आनन्दित रहिये, और अन्यों को भी आनन्दित कीजिये। हे सरस्वती= ज्ञानप्रदा वेदवाणी ! तू (अस्मे) हम में (अनमीवाः वाः) नीरोग (इषः) इच्छाओं का (आ धेहि) आधान कर, अर्थात् तेरे स्वाध्याय द्वारा हमारी इच्छाएं सात्त्विक हो जायें।
टिप्पणी -
[बर्हि= बृंहति वर्द्धते तद् बर्हिः (उणा० २।१११), दयानन्द भाष्य। नक्षति व्याप्तिकर्मा (निघं० २।१८)।]