अथर्ववेद - काण्ड 2/ सूक्त 5/ मन्त्र 6
सूक्त - भृगुराथर्वणः
देवता - इन्द्रः
छन्दः - त्रिष्टुप्
सूक्तम् - इन्द्रशौर्य सूक्त
अह॒न्नहिं॒ पर्व॑ते शिश्रिया॒णं त्वष्टा॑स्मै॒ वज्रं॑ स्व॒र्यं॑ ततक्ष। वा॒श्रा इ॑व धे॒नवः॒ स्यन्द॑माना॒ अञ्जः॑ समु॒द्रमव॑ जग्मु॒रापः॑ ॥
स्वर सहित पद पाठअह॑न् । अहि॑म् । पर्व॑ते । शि॒श्रि॒या॒णम् । त्वष्टा॑ । अ॒स्मै॒ । वज्र॑म् । स्व॒र्य᳡म् । त॒त॒क्ष॒ । वा॒श्रा:ऽइ॑व । धे॒नव॑: । स्यन्द॑माना: । अञ्ज॑: । स॒मु॒द्रम् । अव॑ । ज॒ग्मु॒: । आप॑: ॥५.६॥
स्वर रहित मन्त्र
अहन्नहिं पर्वते शिश्रियाणं त्वष्टास्मै वज्रं स्वर्यं ततक्ष। वाश्रा इव धेनवः स्यन्दमाना अञ्जः समुद्रमव जग्मुरापः ॥
स्वर रहित पद पाठअहन् । अहिम् । पर्वते । शिश्रियाणम् । त्वष्टा । अस्मै । वज्रम् । स्वर्यम् । ततक्ष । वाश्रा:ऽइव । धेनव: । स्यन्दमाना: । अञ्ज: । समुद्रम् । अव । जग्मु: । आप: ॥५.६॥
अथर्ववेद - काण्ड » 2; सूक्त » 5; मन्त्र » 6
भाषार्थ -
(पर्वते) पर्वत अर्थात् मेघ में (शिश्रियाणम्) आश्रय पाए हुए (अहिम्) मेघ की ( अहन् ) इन्द्र ने हत्या की। (त्वष्टा) प्रदीप्त विद्युत् ने या वायु ने (अस्मै) इस इन्द्र के लिए (स्वर्यम् ) उपतापकारी तथा शब्दायमान (वज्रम्) वज्र को ( ततक्ष) घड़ा, निर्मित किया। (वाश्रा:) शब्द करती हुईं (धेनवः इव) दुधार गौओं के सदृश, (स्यन्दमानाः) प्रवाहित होती हुईं, (अञ्जः) तथा शब्दायमान (आप:) नदियों के जल (समुद्रम्) समुद्र की ओर (अवजग्मु:) गतिमान् हुए।
टिप्पणी -
[त्वष्टा=त्विषेर्वा स्यात् दीप्तिकर्मणः। त्वक्षतेर्वा स्यात् करोति कर्मणः (निरुक्त ८।२।१३) । त्वष्टा अन्तरिक्षस्थानी है, अतः विद्युत् है, या वायु। अहिः= मेघः (मन्त्र ५)। स्वर्यम्= स्वृ शब्दोपतापयोः (भ्वादिः)। मेघगर्जना में शब्द भी होता है और प्रतप्त विद्युत् भी चमकती है। प्रतप्त विद्युत् प्रपात वज्र है। धनवः= धेट् पाने (भ्वादिः)। गोएँ दूध पिलाने के लिए हम्भा-रव करती हुई बछड़े की ओर जाती हैं। अञ्जः=अजि शब्दार्थ: (चुरादिः)। अव=अवस्तात्, नीचे की ओर। नदी-जल समुद्र की ओर गति करते हैं, यतः उनका मार्ग क्रमशः समुद्र की ओर झुकता हुआ होता है।