English
अथर्ववेद - काण्ड 3/ सूक्त 10/ मन्त्र 11
सूक्त - अथर्वा
देवता - देवगणः
छन्दः - अनुष्टुप्
सूक्तम् - रायस्पोषप्राप्ति सूक्त
इड॑या॒ जुह्व॑तो व॒यं दे॒वान्घृ॒तव॑ता यजे। गृ॒हानलु॑भ्यतो व॒यं सं॑ विशे॒मोप॒ गोम॑तः ॥
स्वर सहित पद पाठइड॑या । जुह्व॑त: । व॒यम् । दे॒वान् । घृ॒तऽव॑ता । य॒जे॒ । गृ॒हान् । अलु॑भ्यत: । व॒यम् । सम् । वि॒शे॒म॒ । उप । गोऽम॑त: ॥१०.११॥
स्वर रहित मन्त्र
इडया जुह्वतो वयं देवान्घृतवता यजे। गृहानलुभ्यतो वयं सं विशेमोप गोमतः ॥
स्वर रहित पद पाठइडया । जुह्वत: । वयम् । देवान् । घृतऽवता । यजे । गृहान् । अलुभ्यत: । वयम् । सम् । विशेम । उप । गोऽमत: ॥१०.११॥
अथर्ववेद - काण्ड » 3; सूक्त » 10; मन्त्र » 11
विषय - पुष्टि बढ़ाने के लिये प्रकृति का वर्णन।
पदार्थ -
(इडया) स्तुतियोग्य प्रकृति [की विद्या] से (घृतवता=घृतवता कर्मणा) सारयुक्त [कर्म] के द्वारा (जुह्वतः) होम [आत्मदान] करनेवाले (देवान्) देवताओं को (वयम्) हम (यजे=यजामहे) पूजते हैं [जिससे] (अलुभ्यतः) तृष्णारहित [सर्वथा भरे-पूरे] और (गोमतः) बहुत सी उत्तम-२ गौओंवाले (गृहान्) घरों में (उप=उपेत्य) आकर (वयम्) हम (संविशेम) सुख से रहें ॥११॥
भावार्थ - संसार के ज्ञान से उत्तम कामों में आत्मदान करनेवाले महात्माओं के हम आदरपूर्वक अनुगामी बनें और सब कामनाओं तथा घृत दुग्धादि पोषक पदार्थों को प्राप्त करके आनन्द भोगें ॥११॥
टिप्पणी -
११−(इडया)। म० ६। स्तुत्यया प्राप्तव्यया वा प्रकृत्या। (जुह्वतः)। हु दानादानादनेषु-शतृ। शसि रूपम्। होमम् आत्मसमर्पणं कुर्वतः। (वयम्)। पुरुषाः (देवान्)। विजिगीषून् व्यवहारकुशलान् वा पुरुषान्। (घृतवता)। दीप्तिमता सारयुक्तेन वा, कर्मणा-इति शेषः। (यजे)। तिङां तिङो भवन्ति। वा० पा० ७।१।३९। इत्येकवचनं बहुवचने। यजामहे। पूजयामः। (गृहान्)। गृह ग्रहणे-क। गेहानि। (अलुभ्यतः)। लुभ गार्ध्ये=आकाङ्क्षाणाम् विमोहने च-शतृ, दिवादित्वात् श्यन्। शसि रूपम्। तृष्णारहितान् सर्वमनोरथयुक्तान्। (संविशेम)। सुखेन निवसेम। (उप)। उपेत्य। आगत्य। (गोमतः)। भूम्नि प्रशंसायां च मतुम्। बहुभिः प्रशस्ताभिर्गोभिर्युक्तान् ॥