सपदार्थान्वयः -

 हे बृहन्तः! वर्धमाना वर्धयन्तश्च ! प्रस्तरेष्ठाः ! शुभे न्यायविद्याऽऽसने तिष्ठन्ति ते ! परिधेयाः ! परितः सर्वतो धातुं धापयितु-मही: ! देवाः!=विद्वांसो (विद्वांसाः) दिव्याः पदार्था वा ! यूयमिमां प्रत्यक्षां वाचं वचन्ति वाचयन्ति सर्वा विद्या यया ताम्, सत्यलक्षणां वेदचतुष्टयीम् अभिगृणन्तः अभिमुखं स्तुवन्त उपदिशन्तो वा इषा इष्यते ज्ञायते येन तदिट् ज्ञानं [तेन] संस्रवभागाः सम्यक् स्रूयन्ते ये ते संस्रवाः, भजन्ते ये ते भागाः, संस्रवा भागा येषां ते स्थ=भवत।

स्वाहा सु आहेत्यस्मिन्नर्थे वाट् वहन्ति सुखानि यया क्रियया सा वाट् आसद्य समन्ताद् विज्ञाय स्थित्वा वा अस्मिन् प्रत्यक्षप्राप्ते बर्हिषि बृहन्ते वर्धयन्ते येन तद्बहिर्ज्ञानं प्राप्तं कर्मकाण्डं वा तस्मिन् मादयध्वम्=अन्यानेतल्लक्षणान् मनुष्यान् कृत्वा हर्षयत हर्षयध्य च।

एवमस्मिन् बर्हिषि इमां वाचम् अभिगृणद्भिर्युष्माभिरिषा स्वाहा वाट् आसद्य प्रस्तरेष्ठा विश्वेदेवाः=सर्वे विद्वांसः सदा परिधेयाः, तान् प्राप्य चाऽस्मिन् बर्हिषि मादयध्वम् ॥ २ । १८ ॥

पदार्थः -

(संस्रवभागाः) सम्यक् स्रूयन्ते ये ते संस्रवाः, भज्यन्ते ये ते भागाः, संस्रवा भागा येषां ते (स्थ) भवत (इषा) इष्यते ज्ञायते येन तदिट् ज्ञानम्, [तेन] इषगतावित्यस्य क्विवन्तस्य रूपम् । कृतो बहुलमिति करणे क्विप् (बृहन्तः) वर्धमाना वर्धयन्तश्च (प्रस्तरेष्ठाः) शुभे न्यायविद्यासने तिष्ठन्ति ते। तत्पुरुषे कृति बहुलम् ॥ अ० ६ । ३ । १४ ॥ इति सप्तम्या अलुक् (परिधेयाः) परितः सर्वतो धातुं धापयितुमर्हाः (च) समुच्चयार्थे (देवाः) विद्वांसो दिव्याः पदार्था वा (इमाम्) प्रत्यक्षाम् (वाचम्) वचन्ति वाचयन्ति सर्वा विद्या यया ताम्, सत्यलक्षणां वेदचतुष्टयीम् । वागिति पदनामसु पठितम् ॥ निघं० ५॥ ५ ॥ (अभि) अभीत्याभिमुख्यं प्राह ॥ निरु० १ ॥ ३ ॥ (विश्वे) सर्वे (गृणन्तः) स्तुवन्त उपदिशन्तो वा (आसद्य) समंताद्विज्ञाय स्थित्वा वा । (अस्मिन्) प्रत्यक्षप्राप्ते (बहिषि) बृहन्ते वर्धयन्ते येन तद्बर्हिर्ज्ञानं प्राप्तं कर्मकाण्डं वा तस्मिन् (मादयध्वम्) हर्षयध्वम् (स्वाहा) सु आहेत्यस्मिन्नर्थे (वाट्) वहन्ति, सुखानि यया क्रियया सा वाट् निपातोऽयम् । अयं मंत्रः । श० १। ८ । ३ । २५ व्याख्यातः॥ १८ ॥

भावार्थः -

[हे बृहन्तः प्रस्तरेष्ठाः परिधेया देवाः=विद्वांसः ! यूयमियमां वाचमभिगृणन्तः]

ईश्वर आज्ञापयति—ये मनुष्या धार्मिकाः पुरुषार्थिनो वेदविद्याप्रचारे,  उत्तमे व्यवहारे च नित्यं वर्त्तन्ते तेषामेव बृहन्ति सुखानि भवन्ति ।

[मन्त्रसंगतिमाह--]

यो पूर्वस्मिन् मन्त्रेऽग्निशब्दे नेश्वर भौतिकार्थावुक्तावनेन तयोः सकाशादीदृशा उपकारा ग्राह्या इत्युच्यते ॥ २।१८॥

विशेषः -

परमेष्ठी प्रजापतिः । विश्वेदेवाः=विद्वांसः ॥ स्वराट् त्रिष्टुप् । धैवतः ॥