English
अथर्ववेद - काण्ड 3/ सूक्त 10/ मन्त्र 3
सूक्त - अथर्वा
देवता - रात्रिः, धेनुः
छन्दः - अनुष्टुप्
सूक्तम् - रायस्पोषप्राप्ति सूक्त
सं॑वत्स॒रस्य॑ प्रति॒मां यां त्वा॑ रात्र्यु॒पास्म॑हे। सा न॒ आयु॑ष्मतीं प्र॒जां रा॒यस्पोषे॑ण॒ सं सृ॑ज ॥
स्वर सहित पद पाठस॒म्ऽव॒त्स॒रस्य॑ । प्र॒तिऽमाम् । याम् । त्वा॒ । रा॒त्रि॒ । उ॒प॒ऽआस्म॑हे । सा । न॒: । आयु॑ष्मतीम् । प्र॒ऽजाम् । रा॒य: । पोषेण॑ । सम् । सृ॒ज॒ ॥१०.३॥
स्वर रहित मन्त्र
संवत्सरस्य प्रतिमां यां त्वा रात्र्युपास्महे। सा न आयुष्मतीं प्रजां रायस्पोषेण सं सृज ॥
स्वर रहित पद पाठसम्ऽवत्सरस्य । प्रतिऽमाम् । याम् । त्वा । रात्रि । उपऽआस्महे । सा । न: । आयुष्मतीम् । प्रऽजाम् । राय: । पोषेण । सम् । सृज ॥१०.३॥
अथर्ववेद - काण्ड » 3; सूक्त » 10; मन्त्र » 3
विषय - अष्टका रूप से नववधू के कर्तव्य ।
भावार्थ -
हे (रात्रि) रमण करने योग्य, सब को सुख देने हारी रात्रि के समान पति को सुख देने हारी पत्नि ! (यां) जिस (त्वां) को हम (संवत्सरस्य) संवत्सर, यजमान, गृहपति का (प्रतिमां) दूसरा स्वरूप या दूसरी मूर्ति—अर्धांगिनी के समान (उपास्महे) जानते हैं (सा) वह तू (नः) हमारी (आयुष्मती) दीर्घायु (प्रजां) प्रजा को (रायस्पोषेण) धन धान्य आदि पुष्टिकारक पदार्थों द्वारा (सं सृज) युक्त कर ।
टिप्पणी -
(द्वि०) ‘ये त्वा रात्रिमुपासते’ (तृ०) ‘तेषामायु’ इति पैप्प० सं० । (द्वि०) ‘रात्रि यजामहे’ इति मे० ब्रा० । ‘संवत्सरभ्य प्रतिमा या तां रात्रिमुपास्महे’ इति पा० गृ० सू०।
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - अथर्वा ऋषिः। अष्टका देवताः । ४, ५, ६, १२ त्रिष्टुभः । ७ अवसाना अष्टपदा विराड् गर्भा जगती । १, ३, ८-११, १३ अनुष्टुभः। त्रयोदशर्चं सूक्तम् ॥
इस भाष्य को एडिट करें