यजुर्वेद - अध्याय 10/ मन्त्र 28
अ॒भि॒भूर॑स्ये॒तास्ते॒ पञ्च॒ दिशः॑ कल्पन्तां॒ ब्रह्मँ॒स्त्वं ब्र॒ह्मासि॑ सवि॒तासि॑ स॒त्यप्र॑सवो॒ वरु॑णो॑ऽसि स॒त्यौजा॒ऽइन्द्रो॑ऽसि॒ विशौ॑जा रु॒द्रोऽसि सु॒शेवः॑। बहु॑कार॒ श्रेय॑स्कर॒ भूय॑स्क॒रेन्द्र॑स्य॒ वज्रो॑ऽसि॒ तेन॑ मे रध्य॥२८॥
स्वर सहित पद पाठअ॒भि॒भुरित्य॑भि॒ऽभूः। अ॒सि॒। ए॒ताः। ते। पञ्च॒। दि॒शः॑। क॒ल्प॒न्ता॒म्। ब्रह्म॑न्। त्वम्। ब्र॒ह्मा। अ॒सि॒। स॒वि॒ता। अ॒सि॒। स॒त्य॑प्रसव॒ इति॑ स॒त्यऽप्र॑सवः। वरु॑णः। अ॒सि॒। स॒त्यौजा॒ इति॑ स॒त्यऽओ॑जाः। इन्द्रः॑। अ॒सि॒। विशौ॑जाः। रु॒द्रः। अ॒सि॒। सु॒शेव॒ इति॑ सु॒ऽशेवः॑। बहु॑का॒रेति॒ बहु॑ऽकार। श्रेय॑स्कर। श्रेयः॑क॒रेति॒ श्रेयः॑ऽकर। भूय॑स्कर। भूयः॑क॒रेति॒ भूयः॑ऽकर। इन्द्र॑स्य। वज्रः॑। अ॒सि॒। तेन॑। मे॒। र॒ध्य॒ ॥२८॥
स्वर रहित मन्त्र
अभिभूरस्येतास्ते पञ्च दिशः कल्पन्ताम्ब्रह्मँस्त्वम्ब्रह्मासि सवितासि सत्यप्रसवो वरुणोसि सत्यौजाःऽइन्द्रोसि विशौजाः रुद्रोसि सुशेवः । बहुकार श्रेयस्कर भूयस्करेन्द्रस्य वज्रोसि तेन मे रध्य ॥
स्वर रहित पद पाठ
अभिभूरित्यभिऽभूः। असि। एताः। ते। पञ्च। दिशः। कल्पन्ताम्। ब्रह्मन्। त्वम्। ब्रह्मा। असि। सविता। असि। सत्यप्रसव इति सत्यऽप्रसवः। वरुणः। असि। सत्यौजा इति सत्यऽओजाः। इन्द्रः। असि। विशौजाः। रुद्रः। असि। सुशेव इति सुऽशेवः। बहुकारेति बहुऽकार। श्रेयस्कर। श्रेयःकरेति श्रेयःऽकर। भूयस्कर। भूयःकरेति भूयःऽकर। इन्द्रस्य। वज्रः। असि। तेन। मे। रध्य॥२८॥
विषय - उसके कर्त्तव्य।
भावार्थ -
हे राजन् ! तू ( अभिभूः असि ) शत्रुओं का पराजय करने मैं समर्थ है। ( एताः पञ्च दिशः ) ये पांचों दिशाएं ( ते कल्पन्ताम् ) तेरे लिये सुखकारी और बल-पुष्टिकारी हों । हे ( ब्रह्मन् ) महान् शक्रि- वाले ! तू (ब्रह्मासि ) महान् शक्ति सम्पन्न, सब का वृद्धिकर है। तू ( सत्यप्रसवः सविता असि ) सत्य ऐश्वर्यवाला, सत्य व्यवहार का उत्पादक 'सविता' है तू ( सत्यौजाः । वरुणः असि ) सत्य पराक्रमशील वरुण है। तू( विशौजाः इन्द्रः असि ) प्रजाओं के द्वारा पराक्रम करनेहारा 'इन्द्र है। तू ( सुशेवः) सुखपूर्वक सेवन करने योग्य ( रुद्रः असि ) प्रजाओं का रोधक और शत्रुओं को रुलानेहारा एवं ज्ञानोपदेष्टा भी है 1 हे (बहुकार ) - बहुत से कार्यों, अधिकारों के निभाने में समर्थ ! हे ( श्रेयस्कर ) प्रजा के कल्याण करनेवाले ! हे ( भूयस्कर ) अति अधिक समृद्धि के कर्ता ! तू विद्वान् पुरुष ! ( इन्द्रस्य ) इन्द्र राजा का भी ( वज्रः ) वज्र है, उसको पापमार्गों से वर्जन करने में समर्थ और उसको ऐश्वर्य पद का प्रापक है । ( तेन ) उससे ( मे ) मुझे ( रध्य ) अपने वश कर।अथवामेरे लिये राष्ट्र को वशकर ॥ शत० ५ । ४ । ४ । ६-२१ ॥
टिप्पणी -
अभिभूरस्यया नाभेतास्ते । प्रियङ्कर श्रेय इति काण्व०।
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर -
यजमानो देवता । धृतिः । ऋषभः ॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal