English
यजुर्वेद - अध्याय 23/ मन्त्र 2
ऋषिः - प्रजापतिर्ऋषिः
देवता - परमेश्वरो देवता
छन्दः - निचृदाकृतिः
स्वरः - पञ्चमः
5
उ॒प॒या॒मगृ॑हीतोऽसि प्र॒जाप॑तये त्वा॒ जुष्टं॑ गृह्णाम्ये॒ष ते॒ योनिः॒ सूर्य्य॑स्ते महि॒मा। यस्तेऽह॑न्त्संवत्स॒रे म॑हि॒मा स॑म्ब॒भूव॒ यस्ते॑ वा॒याव॒न्तरि॑क्षे महि॒मा स॑म्ब॒भूव॒ यस्ते॑ दि॒वि सूर्ये॑ महि॒मा स॑म्ब॒भूव॒ तस्मै॑। ते महि॒म्ने प्र॒जाप॑तये॒ स्वाहा॑ दे॒वेभ्यः॑॥२॥
स्वर सहित पद पाठउ॒प॒या॒मगृ॑हीत॒ इत्यु॑पया॒मऽगृ॑हीतः। अ॒सि॒। प्र॒जाप॑तय॒ इति॑ प्र॒जाऽप॑तये। त्वा॒। जुष्ट॑म्। गृ॒ह्णा॒मि॒। ए॒षः। ते॒। योनिः॑। सूर्य्यः॑। ते॒। म॒हि॒मा। यः। ते॒। अह॑न्। सं॒व॒त्स॒रे। म॒हि॒मा। स॒म्ब॒भूवेति॑ सम्ऽब॒भूव॑। यः। ते। वा॒यौ। अ॒न्तरि॑क्षे। म॒हि॒मा। स॒म्ब॒भूवेति॑ सम्ऽब॒भूव॑। यः। ते॒। दि॒वि। सूर्य्ये॑। म॒हि॒मा। स॒म्ब॒भूवेति॑ सम्ऽब॒भूव॑। तस्मै॑। ते॒। म॒हि॒म्ने। प्र॒जाप॑तय॒ इति॑ प्र॒जाऽप॑तये। स्वाहा॑। दे॒वेभ्यः॑ ॥२ ॥
स्वर रहित मन्त्र
उपयामगृहीतोसि प्रजापतये त्वा जुष्टम्गृह्णाम्येष ते योनिः सूर्यस्ते महिमा । यस्ते हन्त्सँवत्सरे महिमा सम्बभूव यस्ते वायावन्तरिक्षे महिमा सम्बभूव यस्ते दिवि सूर्ये महिमा सम्बभूव तस्मै ते महिम्ने प्रजापतये स्वाहा देवेभ्यः ॥
स्वर रहित पद पाठ
उपयामगृहीत इत्युपयामऽगृहीतः। असि। प्रजापतय इति प्रजाऽपतये। त्वा। जुष्टम्। गृह्णामि। एषः। ते। योनिः। सूर्य्यः। ते। महिमा। यः। ते। अहन्। संवत्सरे। महिमा। सम्बभूवेति सम्ऽबभूव। यः। ते। वायौ। अन्तरिक्षे। महिमा। सम्बभूवेति सम्ऽबभूव। यः। ते। दिवि। सूर्य्ये। महिमा। सम्बभूवेति सम्ऽबभूव। तस्मै। ते। महिम्ने। प्रजापतय इति प्रजाऽपतये। स्वाहा। देवेभ्यः॥२॥
विषय - पुनश्‍च, तोच विषय -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - हे भगवन् जगदीश्‍वर, आपण (उपयामगृहीतः) यश जे योगाभ्यासाठी सांगितलेले (अहिंसा सत्य आदी) कर्म आहेत, त्याद्वारे आमच्या स्वतःच्या जवळ म्हणजे इदषाकाशात प्रकट होणारे (अक्षि) आहात. असे (जुष्टम्) सेवा केल्याने त्वा प्रराग झालेल्या (त्वा) आपणाला मी (एक उपासक) (प्रजापतये) प्रजापालक राजाच्या रक्षरासाठी (गृह्णामि) ग्रहणकरतो वा आपले साहाय्य घेतो. (ते) आपली एषः) ही (योनिः) प्रकृती जगाच्या आपत्तिचे कारण आहे. (ते) आपल्या (सूर्यः) सूर्यमंडळाचा (महिमा) महिमा (काय वर्णावा!) (ते) आपण निर्माण केलेले (यः) जे (अहम्) दिवस तसेच (संवत्सरे) वर्ष आणि नियमात बद्ध केलेला काळ यांचा (महिमा) महिमा (सम्बभूव) अरर्ण्य झालेला आहे (वायौ) पवन आणि (अंतरिक्षे) अंतरिक्षाच्या स्वरूपात (ते) आपला (महिमा) महिमा (सम्बभूव) सर्वज्ञात आहे. तसेच (ते) आपला (यः) जो (महिमा) महिमा (दिवि) विद्युत अर्थात सूर्य आदीच्या प्रकाशरूपाने व (सूर्ये) सूर्याद्वारे (सम्बभूव) प्रकट होत आहे (तो केवळ अवर्णनीय आहे) (तस्मै) अशा त्या (महिम्ने, प्रजापतये) प्रजापालक रूपधारण करणार्‍या (वे) आपल्याप्रत तसेच (देवेभ्यः) विद्वज्जनांप्रत (स्वाहा) उत्तम विद्यायुक्त बुद्धी सर्वांनी ठेवली पाहिजे. (त्या परमेश्‍वराचे हे वर्णित सत्यस्वराप नीट जाणून घेतले पाहिजे ॥2॥
भावार्थ - भावार्थ - हे मनुष्यांनो, ज्या परमेश्‍वराचा महिमा हे सर्व जग, ही सर्व सृष्टी गात आहे, तुम्ही केवळ त्याच परमेश्‍वराची उपासना करा. त्याची उपासना सोडून अन्य कुणाची उपासना कदापी करू नये, जर कोणी विचारीत की परमेश्‍वराच्या अस्तित्वाचा पुरावा काय? तर त्यास उत्तर द्यावे की ही सर्व विद्यमान सृष्टी त्या परमेश्‍वराचेच ज्ञान करविते. (कारण तोच या कार्यरूप जगाचे एकमेव कारण आहे) ॥2॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal