यजुर्वेद - अध्याय 30/ मन्त्र 15
ऋषिः - नारायण ऋषिः
देवता - राजेश्वरौ देवते
छन्दः - विराट् कृतिः
स्वरः - निषादः
0
य॒माय॑ यम॒सूमथ॑र्व॒भ्योऽव॑तोका संवत्स॒राय॑ पर्य्या॒यिणीं॑ परिवत्स॒रायावि॑जाता- मिदावत्स॒राया॒तीत्व॑रीमिद्वत्स॒राया॑ति॒ष्कद्व॑रीं वत्स॒राय॒ विज॑र्जरा संवत्स॒राय॒ पलि॑क्नीमृ॒भुभ्यो॑ऽ जिनस॒न्धꣳ सा॒ध्येभ्य॒श्चर्म॒म्नम्॥१५॥
स्वर सहित पद पाठय॒माय॑। य॒म॒सूमिति॑ यम॒ऽसूम्। अथ॑र्वभ्य॒ इत्यथ॑र्वऽभ्यः। अव॑तोका॒मित्यव॑ऽतोकाम्। सं॒व॒त्स॒राय॑। प॒र्य्या॒यिणी॑म्। प॒र्य्या॒यिनी॒मिति॒ परिऽआ॒यिनी॒॑म्। प॒रि॒व॒त्स॒रायेति॑ परिऽवत्स॒राय॑। अवि॑जाता॒मित्यवि॑ऽजाताम्। इ॒दा॒व॒त्स॒राय॑। अ॒तीत्व॑री॒मित्य॑ति॒ऽइत्व॑रीम्। इ॒द्व॒त्स॒रायेती॑त्ऽवत्स॒राय॑। अ॒ति॒ष्कद्व॑रीम्। अ॒ति॒स्कद्व॑री॒मित्य॑ति॒ऽस्कद्व॑रीम्। व॒त्स॒राय॑। विज॑र्जरा॒मिति॒ विऽज॑र्जराम्। सं॒व॒त्स॒राय॑। पलि॑क्नीम्। ऋ॒भुभ्य॒ इत्यृ॒भुऽभ्यः॑। अ॒जि॒न॒स॒न्धमित्य॑जिनऽस॒न्धम्। सा॒ध्येभ्यः॑। च॒र्म॒म्नमिति॑ चर्म॒ऽम्नम् ॥१५ ॥
स्वर रहित मन्त्र
यमाय यमसूमथर्वभ्योवतोकाँ सँवत्सराय पर्यायिणीम्परिवत्सरायाविजातामिदावत्सरायातीत्वरीमिद्वत्सरायातिष्कद्वरीँवत्सराय विजर्जराँ सँवत्सराय पलिक्नीमृभुभ्यो जिनसंन्धँ साध्येभ्यश्चर्मम्नम् ॥
स्वर रहित पद पाठ
यमाय। यमसूमिति यमऽसूम्। अथर्वभ्य इत्यथर्वऽभ्यः। अवतोकामित्यवऽतोकाम्। संवत्सराय। पर्य्यायिणीम्। पर्य्यायिनीमिति परिऽआयिनीम्। परिवत्सरायेति परिऽवत्सराय। अविजातामित्यविऽजाताम्। इदावत्सराय। अतीत्वरीमित्यतिऽइत्वरीम्। इद्वत्सरायेतीत्ऽवत्सराय। अतिष्कद्वरीम्। अतिस्कद्वरीमित्यतिऽस्कद्वरीम्। वत्सराय। विजर्जरामिति विऽजर्जराम्। संवत्सराय। पलिक्नीम्। ऋभुभ्य इत्यृभुऽभ्यः। अजिनसन्धमित्यजिनऽसन्धम्। साध्येभ्यः। चर्मम्नमिति चर्मऽम्नम्॥१५॥
विषय - पुन्हा त्याच विषयी -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - हे जगदीश्वर वा हे राजन्, आपण (यमाय) नियमकर्त्यासाठी (यमसूम्) नियमकर्ता वा नियंता पुरूषांना जन्मदेणारी स्त्री (उत्पन्ना करा) (अथर्वभ्यः) अहिंसकजनांसाठी (अवतोकाम्) संततीहीन स्त्री (निर्माण करा) (संवत्सराय) प्रथम संवत्सरासाठी (पर्यायिणीम्) सर्वत, काल वा समयाचा क्रम जाणणारी स्त्री आणि (परिवत्सराय) दुसर्यावर्षी कालनिर्णय सांगण्यासाठी (अविजाताम्) ब्रह्मचारिणी कुमारी (निर्माण करा) (इदावत्सराय) तिसर्या इदावत्सरात कालनिर्णय जाणण्यासाठी (अतीत्वरीम्) अत्यंत त्वरेने चालणारी (वा झटपट निर्णय देणारी स्त्री) आणि (इद्वताराय) पाचन्या इद्वतारासाठी (अतिष्खद्वरीम्) अतिशय ज्ञानवती स्त्री (निर्माण करा)(वत्सराय) सामान्य संवत्सरासाठी (विजर्जराम्) मृद्धा स्त्री आणि (संवत्सराय) चवथ्या अनुवत्सरासाठी (पलिक्नीम्) श्वेतकेशा वृद्ध स्त्री (निर्माण करा अथवा नेमा) (ऋभुभ्यः) साध्य कामांसाठी (चर्मम्नम) विज्ञानशास्त्राचा अभ्यास करणारा पुरूष, हे परमेश्वर, आपण उत्पन्न करा आणि हे राजन्, आपण तसा पुरूष व तशी स्त्री राज्यात प्रशिक्षण देऊन निर्माण करा.॥15॥
भावार्थ - भावार्थ - प्रभव आदी जे साठ संवत्सर आहेत, त्यापैकी पाच-पाचचे भाग केल्याने एकूण बारा युग होतात. त्या प्रत्येक युगात क्रमशः संवत्सर, परिवत्सर, धदावत्सर, अनुवत्सर आणि इद्वत्सर या युगभागांची ही पाच नावे आहेत. काळाच्या या अवयवांच्या मूळ संवत्सरांना जाणून घेऊन ज्या विशेषतः) स्त्रिया जाणतात आणि वेळ-काळ व्यर्थ घालवीत नाहीत, त्या आपल्या सर्व इष्टकार्यांची पूर्ती अवश्य करतात. ॥15॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal