English
यजुर्वेद - अध्याय 1/ मन्त्र 16
ऋषिः - परमेष्ठी प्रजापतिर्ऋषिः
देवता - वायुः सविता देवता
छन्दः - स्वराट् ब्राह्मी त्रिष्टुप्,विराट् गायत्री,
स्वरः - षड्जः
1
कु॒क्कु॒टोऽसि॒ मधु॑जिह्व॒ऽइष॒मूर्ज॒माव॑द॒ त्वया॑ व॒यꣳ स॑ङ्घा॒तꣳ स॑ङ्घातं जेष्म व॒र्षवृ॑द्धमसि॒ प्रति॑ त्वा व॒र्षवृ॑द्धं वेत्तु॒ परा॑पूत॒ꣳ रक्षः॒ परा॑पूता॒ अरा॑त॒योऽप॑हत॒ꣳ रक्षो॑ वा॒युर्वो॒ विवि॑नक्तु दे॒वो वः॑ सवि॒ता हिर॑ण्यपाणिः॒ प्रति॑गृभ्णा॒त्वच्छि॑द्रेण पा॒णिना॑॥१६॥
स्वर सहित पद पाठकु॒क्कु॒टः। अ॒सि॒। मधु॑जिह्व॒ इति॒ मधु॑ऽजिह्वः। इष॑म्। ऊर्ज्ज॑म्। आ। वद॒। त्वया॑। व॒यं। सं॒घा॒तम् सं॑घात॒मि॑ति संघा॒तꣳसं॑घातम्। जे॒ष्म॒। व॒र्षवृद्ध॒मिति व॒र्षऽवृद्ध॑म्। अ॒सि॒। प्रति। त्वा॒। व॒र्षवृ॑द्ध॒मिति व॒र्षऽवृ॑द्धम्। वे॒त्तु॒। परा॑पूत॒मिति॒। परा॑ऽपूतम्। रक्षः॑। परा॑पूता॒ इति॒ परा॑ऽपूताः। अरा॑तयः। अप॑हत॒मित्यप॑ऽहतम्। रक्षः॑। वा॒युः। वः॒। वि। वि॒न॒क्तु दे॒वः। वः॒। स॒वि॒ता। हिर॑ण्यपाणि॒रिति॒ हिर॑ण्यऽपाणिः। प्रति॑। गृ॒भ्णा॒तु॒। अच्छिद्रेण। पा॒णिना॑ ॥१६॥
स्वर रहित मन्त्र
कुक्कुटो सि मधुजिह्वऽइषमूर्जमावद त्वया वयँ सङ्धातँसङ्धातञ्जेष्म वर्षवृद्धमसि प्रति त्वा वर्षवृद्धं वेत्तु परापूतँ रक्षः परापूताऽअरातयो अपहतँ रक्षो वायुर्वो वि विनक्तु देवो वः सविता हिरण्यपाणिः प्रति गृभ्णात्वच्छिद्रेण पाणिना ॥
स्वर रहित पद पाठ
कुक्कुटः। असि। मधुजिह्व इति मधुऽजिह्वः। इषम्। ऊर्ज्जम्। आ। वद। त्वया। वयं। संघातम् संघातमिति संघातꣳसंघातम्। जेष्म। वर्षवृद्धमिति वर्षऽवृद्धम्। असि। प्रति। त्वा। वर्षवृद्धमिति वर्षऽवृद्धम्। वेत्तु। परापूतमिति। पराऽपूतम्। रक्षः। परापूता इति पराऽपूताः। अरातयः। अपहतमित्यपऽहतम्। रक्षः। वायुः। वः। वि। विनक्तु देवः। वः। सविता। हिरण्यपाणिरिति हिरण्यऽपाणिः। प्रति। गृभ्णातु। अच्छिद्रेण। पाणिना॥१६॥
Translation -
O God, you are a cock with a sweet tongue. Crow aloud for bringing food and vigour to us. With your assistance may we win each and every battle. (1) You are old in уеагѕ. (2) May the old in years receive уоu. (з) Evil powers have been thrown back and thrown back are the inimical tendencies. (4) Evil powers have been defeated. (5) May the wind disperse you. (6) May the golden-handed sun receive you with hands without a leak. (7)
Notes -
According to the ritualists this verse is addressed to a peg or wedge with which the pressing stones are beaten. Kukkuta, a cock. Uvata gives an interesting etymon of the word: असुरघ्नीं वाचमुपादाय क्व क्व असुरा इति यो अटति असो कुक्कुटः (Acquiring the demon-killing speech, he goes on crowing where are the demons, so he is called Kukkuta. ) Madhujihvah, sweet-tongued. Isam urjam, food and vigour. Avada, shout (i. e. crow) aloud for bringing. Sanghatam Sanghatam, each and every battle. सम्यग्घन्यन्ते जनाः यस्मिन् त सग्रामम् (wherein men are killed in plenty) - Dayananda. सघात इति संग्रामनामसु पठितम् (Nigh. II. 10). Varsavrddham, grown in i. e. old in years. Raksah, evil powers. Aratayah, inimical tendencies. Vayuh, the wind. Vivinaktu, may scatter or disperse. Savita, the sun. Hiranyapanih, golden-handed; also one who has gold in his hands. Acchidrena, having no hole or pore, i. e. not leaking.
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal