अथर्ववेद - काण्ड 10/ सूक्त 2/ मन्त्र 11
सूक्त - नारायणः
देवता - ब्रह्मप्रकाशनम्, पुरुषः
छन्दः - जगती
सूक्तम् - ब्रह्मप्रकाशन सूक्त
को अ॑स्मि॒न्नापो॒ व्यदधात्विषू॒वृतः॑ पुरू॒वृतः॑ सिन्धु॒सृत्या॑य जा॒ताः। ती॒व्रा अ॑रु॒णा लोहि॑नीस्ताम्रधू॒म्रा ऊ॒र्ध्वा अवा॑चीः॒ पुरु॑षे ति॒रश्चीः॑ ॥
स्वर सहित पद पाठक: । अ॒स्मि॒न् । आप॑: । वि । अ॒द॒धा॒त् । वि॒षु॒ऽवृत॑: । पु॒रु॒:ऽवृत॑: । सि॒न्धु॒ऽसृत्या॑य । जा॒ता: । ती॒व्रा: । अ॒रु॒णा: । लोहि॑नी: । ता॒म्र॒ऽधू॒म्ना: । ऊ॒र्ध्वा: । अवा॑ची: । पुरु॑षे । ति॒रश्ची॑: ॥२.११॥
स्वर रहित मन्त्र
को अस्मिन्नापो व्यदधात्विषूवृतः पुरूवृतः सिन्धुसृत्याय जाताः। तीव्रा अरुणा लोहिनीस्ताम्रधूम्रा ऊर्ध्वा अवाचीः पुरुषे तिरश्चीः ॥
स्वर रहित पद पाठक: । अस्मिन् । आप: । वि । अदधात् । विषुऽवृत: । पुरु:ऽवृत: । सिन्धुऽसृत्याय । जाता: । तीव्रा: । अरुणा: । लोहिनी: । ताम्रऽधूम्ना: । ऊर्ध्वा: । अवाची: । पुरुषे । तिरश्ची: ॥२.११॥
अथर्ववेद - काण्ड » 10; सूक्त » 2; मन्त्र » 11
विषय - पुरुष देह की रचना और उसके कर्त्ता पर विचार।
भावार्थ -
(अस्मिन् पुरुषे) इस पुरुष देह में (आपः) ऐसे द्रवों, रक्तों को (कः) किसने (वि-अदधात्) रचा है जो (विषूवतः) नाना प्रकार से देह में घूमते हैं (पुरु-वृतः) समस्त अंगों में घूमते और (सिन्धु-सृत्याय जाताः) नाड़ियों में गति करने के योग्य होगये है। और ये नाड़ियें इस शरीर में (तीव्राः) तीव्र गति करने वाली (अरुणाः) लाल (लोहिनी) सुर्ख और (ताम्रधूम्रा) लाल नीले रंग की होकर (ऊर्ध्वाः) इधर (अवाचीः) नीचे और (तिरञ्चीः) तिरछी जाती हैं।
टिप्पणी -
(प्र०) ‘कोऽस्मिन्नापो दधात्’ (तृ०) ‘तीव्रारुणा’ इति पैप्प० सं०।
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - नारायण ऋषिः। पुरुषो देवता। पार्ष्णी सूक्तम्। ब्रह्मप्रकाशिसूक्तम्। १-४, ७, ८, त्रिष्टुभः, ६, ११ जगत्यौ, २८ भुरिगवृहती, ५, ४, १०, १२-२७, २९-३३ अनुष्टुभः, ३१, ३२ इति साक्षात् परब्रह्मप्रकाशिन्यावृचौ। त्रयस्त्रिंशदृचं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें