Loading...
Close
VedicScriptures VedicScriptures
English
साइडबार
यजुर्वेद अध्याय - 5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
    • यजुर्वेद - अध्याय 5/ मन्त्र 43
    ऋषिः - आगस्त्य ऋषिः देवता - यज्ञो देवता छन्दः - ब्राह्मी त्रिष्टुप्, स्वरः - धैवतः
    इस मन्त्र को एडिट करें
    1

    द्यां मा ले॑खीर॒न्तरि॑क्षं॒ मा हि॑ꣳसीः पृथि॒व्या सम्भव॑। अ॒यꣳहि त्वा॒ स्वधि॑ति॒स्तेति॑जानः प्रणि॒नाय॑ मह॒ते सौभ॑गाय। अत॒स्त्वं दे॑व वनस्पते श॒तव॑ल्शो॒ वि॒रो॑ह स॒हस्र॑वल्शा॒ वि व॒यꣳ रु॑हेम॥४३॥

    स्वर सहित पद पाठ

    द्याम्। मा। ले॒खीः॒। अ॒न्तरि॑क्षम्। मा। हि॒ꣳसीः॒। पृ॒थि॒व्या। सम्। भ॒व॒। अयम्। हि। त्वा॒। स्वधि॑ति॒रिति॒ स्वऽधि॑तिः। तेति॑जानः। प्र॒णि॒नाय॑ प्र॒ति॒नायेति॑ प्रऽनि॒नाय॑। म॒ह॒ते। सौभ॑गाय। अतः॑। त्वम्। दे॒व॒। व॒न॒स्प॒ते॒। श॒तवल्श॒ इति॑ श॒तऽव॑ल्शः। वि। रो॒ह॒। स॒हस्र॑वल्शा॒ इति॑ स॒हस्र॑ऽवल्शाः। वि। व॒यम्। रु॒हे॒म॒ ॥४३॥

    स्वर रहित मन्त्र

    द्याम्मा लेखीरन्तरिक्षम्मा हिँसीः पृथिव्या सम्भव । अयँ हि त्वा स्वधितिस्तेतिजानः प्रणिनाय महते सौभगाय । अतस्त्वन्देव वनस्पते शतवल्शो विरोह सहस्रवल्शा वि वयँ रुहेम ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    द्याम्। मा। लेखीः। अन्तरिक्षम्। मा। हिꣳसीः। पृथिव्या। सम्। भव। अयम्। हि। त्वा। स्वधितिरिति स्वऽधितिः। तेतिजानः। प्रणिनाय प्रतिनायेति प्रऽनिनाय। महते। सौभगाय। अतः। त्वम्। देव। वनस्पते। शतवल्श इति शतऽवल्शः। वि। रोह। सहस्रवल्शा इति सहस्रऽवल्शाः। वि। वयम्। रुहेम॥४३॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 5; मन्त्र » 43
    Acknowledgment

    शब्दार्थ -
    शब्दार्थ - हे विद्वान्, जयप्रमाणे मी सूर्याच्या समोर उभा राहून त्याच्या (द्यां) प्रकाशाला दृष्टिगोचर करीत नाही तू देखील दृष्टिगोचर करू नकोस. मी जसा प्रकाशापासून लाभ व उपयोग घेतो, तूही त्या लाभांपासून वंचित राहू नकोस). ज्याप्रमाणे मी (अंतरिक्षं) पदार्थांच्या विहार, भ्रमण, संचलन आदीसाठी असलेल्या अवकाशाला (वातावरणाला) विकृत वा प्रदूषित करीत नाहीं, त्याप्रमाणे तू देखील कधीही त्या वातावरणाला (मा) (हिंसी) विकृत वा दुषित करू नकोस. ज्याप्रमाणे मी (पृथिव्या) पृथ्वीसह विद्यमान आहे (पृथ्वीच्या निसर्ग, वनस्पती आदींना नष्ट करीत नाही) तसेच तू देखील निसर्ग व प्रकृतीसह जगण्यास (सं) (भव) तत्पर राहा. (हि) जसे (तेतिजानः) अत्यन्त तीक्ष्ण (स्वधितिः) वज्र शत्रूंचा विनाश करून ऐश्‍वर्य प्रदान करतो (अतः) यामुळे (अयं) हा वज्र (त्वा) तुला (महते) अत्यंत श्रेष्ठ (सौभगाय) सौभाग्याने संयुक्त करो. या सृष्टीवरील पदार्थ जसे ऐश्‍वर्य (प्रणिनाय) देतात, तसे तुलाही त्यांच्याकडून वैभव ऐश्‍वर्य मिळो. (देव) हे आनन्ददायक व (वनस्पते) वनांचे रक्षण करणार्‍या विद्वान, ज्याप्रमाणे एकवृक्ष (शतवल्शः) शंभराहून अधिक म्हणजे अनेक अंकुरांच्या रूपाने फलित होतो, त्याप्रमाणे तुही प्रशंसनीय सौभाग्याने (वि) (रोह) चांगल्याप्रकारे फलित म्हणजे वृद्धींगत हो तसेच (सहस्रवल्शाः) हजार अंकुर असलेला वृक्ष ज्याप्रमाणे अनेक रूपाने वाढतो. तसे आम्ही लोक देखील वरील सौभाग्य आणि ऐश्‍वर्याने फलित, पुष्पित अर्थात समृद्ध संपन्न व्हावे. ॥43॥

    भावार्थ - भावार्थ - येथे वाचकलुप्तोपमा अलंकार आहे. या संसारात कोणाही मनुष्याने विद्येचा सदा निरंतर प्रचार-प्रसार करणे सोडू नये. आपले स्वातंत्र्य अबाधित ठेऊन स्वकार्यामधे सर्वदा प्रगती केली पाहिजे. ॥43॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top