Loading...
Close
VedicScriptures VedicScriptures
English
साइडबार
यजुर्वेद अध्याय - 5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
    • यजुर्वेद - अध्याय 5/ मन्त्र 9
    ऋषिः - गोतम ऋषिः देवता - अग्निर्देवता छन्दः - भूरिक् आर्षी गायत्री,भूरिक् ब्राह्मी बृहती,निचृत् ब्राह्मी जगती,याजुषी अनुष्टुप् स्वरः - षड्जः, निषादः
    इस मन्त्र को एडिट करें
    0

    त॒प्ताय॑नी मेऽसि वि॒त्ताय॑नी मे॒ऽस्यव॑तान्मा नाथि॒तादव॑तान्मा व्यथि॒तात्। वि॒देद॒ग्निर्नभो॒ नामाग्ने॑ऽअङ्गिर॒आयु॑ना॒ नाम्नेहि॒ योऽस्यां पृ॑थि॒व्यामसि॒ यत्तेऽना॑धृष्टं॒ नाम॑ य॒ज्ञियं॒ तेन॒ त्वा द॒धे वि॒देद॒ग्निर्नभो॒ नामाग्ने॑ऽअङ्गिर॒ऽआयु॑ना॒ नाम्नेहि॒ यो द्वि॒तीय॑स्यां पृथि॒व्यामसि॒ यत्तेऽना॑धृष्टं॒ नाम॑ य॒ज्ञियं॒ तेन॒ त्वा द॑धे वि॒देद॒ग्निर्नभो॒ नामाग्ने॑ऽअङ्गिर॒ऽआयु॑ना॒ नाम्नेहि॒ यस्तृ॒तीय॑स्यां पृथि॒व्यामसि॒ यत्तेऽना॑धृष्टं॒ नाम॑ य॒ज्ञियं॒ तेन॒ त्वा द॑धे। अनु॑ त्वा दे॒ववी॑तये॥९॥

    स्वर सहित पद पाठ

    त॒प्ताय॒नीति॑ तप्त॒ऽअय॑नी। मे॒। अ॒सि॒। वि॒त्ताय॒नीति॑ वित्त॒ऽअय॑नी। मे॒। अ॒सि॒। अव॑तात्। मा॒। ना॒थि॒तात्। अव॑तात्। मा॒। व्य॒थि॒तात्। वि॒देत्। अ॒ग्निः। नभः॑। नाम॑। अग्ने॑। अ॒ङ्गि॒रः॒। आयु॑ना। नाम्ना॑। आ। इ॒हि॒। यः। अ॒स्याम्। पृ॒थि॒व्याम्। असि॑। यत्। ते॒। अना॑धृष्टम्। नाम॑। य॒ज्ञिय॑म्। तेन॑। त्वा॒। आ। द॒धे॒। वि॒देत्। अ॒ग्निः। नमः॑। नामः॑। अग्ने॑। अ॒ङ्गि॒रः॒। आयु॑ना। नाम्ना॑। आ। इ॒हि॒। यः। द्वि॒तीय॑स्याम्। पृ॒थि॒व्याम्। असि॑। यत्। ते। अना॑धृष्टम्। नाम॑। य॒ज्ञिय॑म्। तेन॑। त्वा॒। आ। द॒धे॒। वि॒देत्। अ॒ग्निः। नभः॑। नाम॑। अग्ने॑। अ॒ङ्गि॒रः॒। आयु॑ना। नाम्ना॑। आ। इ॒हि॒। यः। तृ॒तीय॑स्याम्। पृ॒थि॒व्याम्। असि॑। यत्। ते॒। अना॑धृष्टम्। नाम॑। य॒ज्ञिय॑म्। तेन॑। त्वा॒। आ। द॒धे॒। अनु॑। त्वा॒। दे॒ववी॑तय॒ इति॑ दे॒वऽवी॑तये ॥९॥

    स्वर रहित मन्त्र

    तप्तायनी मेसि वित्तायनी मेस्यवतान्मा नाथितादवतान्मा व्यथितात् । विदेदग्निर्नभो नामऽअग्ने अङ्गिर आयुना नाम्नेहि यो स्याम्पृथिव्यामसि यत्ते नाधृष्टं नाम यज्ञियंन्तेन त्वा दधे विदेदग्निर्नभो नामाग्नेऽअङ्गिर आयुना नाम्नेहि यो द्वितीयस्यां पृथिव्यामसि यत्ते नाधृष्टन्नाम यज्ञियन्तेन त्वा दधे विदेदग्निर्नभो नामग्ने अङ्गिर आयुना नाम्नेहि यस्तृतीयस्याम्पृथिव्यामसि यत्ते नाधृष्टन्नाम यज्ञियन्तेन त्वा दधे । अनु त्वा देववीतये ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    तप्तायनीति तप्तऽअयनी। मे। असि। वित्तायनीति वित्तऽअयनी। मे। असि। अवतात्। मा। नाथितात्। अवतात्। मा। व्यथितात्। विदेत्। अग्निः। नभः। नाम। अग्ने। अङ्गिरः। आयुना। नाम्ना। आ। इहि। यः। अस्याम्। पृथिव्याम्। असि। यत्। ते। अनाधृष्टम्। नाम। यज्ञियम्। तेन। त्वा। आ। दधे। विदेत्। अग्निः। नमः। नामः। अग्ने। अङ्गिरः। आयुना। नाम्ना। आ। इहि। यः। द्वितीयस्याम्। पृथिव्याम्। असि। यत्। ते। अनाधृष्टम्। नाम। यज्ञियम्। तेन। त्वा। आ। दधे। विदेत्। अग्निः। नभः। नाम। अग्ने। अङ्गिरः। आयुना। नाम्ना। आ। इहि। यः। तृतीयस्याम्। पृथिव्याम्। असि। यत्। ते। अनाधृष्टम्। नाम। यज्ञियम्। तेन। त्वा। आ। दधे। अनु। त्वा। देववीतय इति देवऽवीतये॥९॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 5; मन्त्र » 9
    Acknowledgment

    शब्दार्थ -
    शब्दार्थ - या मंत्रात अग्नीच्या विविध रूपांचे ज्ञान प्राप्त करू इच्छिणार्‍या जिज्ञासू मनुष्याला विद्युत अग्नी आदी विद्यांचा विद्वान म्हणत आहे-) हे विद्याग्रहणाकरिता उत्सुक असणार्‍या विद्वान मनुष्या, जसे 1) (यत्) ही (तप्तायनी) स्थिर वा स्थापित पदार्थांचा आधार अशी जी विद्युत-ज्वाला (असि) आहे, तसेच जी (वित्तायनी) भोग्य पदार्थांची प्राप्ती करून देणारी विद्युत (असि) आहे, (त्वा) मी त्या विद्येला जाणत आहे (मला ती विद्या उत्तम प्रकारे अवगत आहे) माझ्याप्रमाणे तूही ही विद्या (मे) माझ्याकडून (एहि) प्राप्त करून घे. (र) (यत्) जो (अग्नीः) भौतिक अग्नी (नभः) जल आणि प्रकाश देत देत (मा) माझे (व्यथितात्) भय-संकटांपासून (अवतात्) रक्षण करतो व तसेच (नाथितात्) माझ्या ऐश्‍वर्याचेही (अवतात्) रक्षण करतो, माझ्याप्रमाणे जर तू देखील या अग्नीचे सेवन करशील, तर हा अग्नी तुझेही रक्षण करील (इ) (तेन) तो (अग्ने) जावर रूप अग्नी - जाठराग्नी, जो (अङ्गिरः) अंगामधे राहणारा आहे आणि (आयुना) जीवन (नाम्वा) नावाने (जो सर्व प्राण्यांचे जीवन आहे) अस्याम्) या (पृथिव्याम्) पृथवीवर (नाम) प्रख्यात आहे, (त्वा) त्या अग्नीला मी जाणतो, जाणीत आहे, माझ्याप्रमाणे तूही त्या अग्नीचे ज्ञान (मे) माझ्यापासून (एहि) चांगल्या प्रकारे जाणून वा समजून घे. (4) (तेन) त्या अग्नीचा (यत्) (अनाधृष्टम्) नष्ट न होणारा (यज्ञियम्) यज्ञाङ्ग-संबंधी (नाम) तेज आहे (त्वा) त्याला (देववीतये) दिव्य गुणांच्या प्राप्तीकरिता (त्वा) त्या यज्ञाला व तेजाला मी (आदधे) धारण करतो. त्याप्रमाणे तू देखील उत्तम गुणांच्या प्राप्तीसाठी त्या अग्नीला धारण कर (यज्ञाग्नी पासून लाभ घे) त्याप्रमाणे सर्व मनुष्यांनी देखील यज्ञाग्नीपासून उत्तम गुणांचे (विदेथ) ग्रहण करावे (5) मी (तेन) त्या (द्वितीयस्याम्) दुसर्‍या (पृथिव्याम्) भूमीमधे (अग्ने) (अङ्गिरः) आगीच्या निखार्‍यांमधे राहणारा अग्नी, जो (आयुना) जीवन (नाम्ना) नावाने (नाम) प्रसिद्ध आहे आणि (यः) जो (नभः) सुख देणारा आहे (उष्णता, शेक, स्वयंपाक, शिजवणे आदी कार्यांमुळे जीवन व सुख देणारा आहे) (तेन (त्वा) त्या अग्नीला मी प्राप्त केले आहे. माझ्याप्रमाणे तूही या निखारारूप अग्नीला (ऐहि) जाणून घे आणि इतर सर्व मनुष्यांनी देखील याचे महत्व (विदेत्) जाणावे 6) मी (तेन) पुरूषार्थाद्वारे ज्या (अनाधृष्टम्) क्षीणता वा नाश न पावणारा (यज्ञिषम्) यज्ञासंबंधी यज्ञाग्नी (नाम) नाम प्रसिद्ध तेज आहे, (त्वा) त्याला मी भोगांच्या प्राप्तीकरता (आदधे) धारण वा ग्रहण करते तूही तसेच ग्रहण कर आणि लाभान्वित हो. तुझ्या-माझ्याप्रमाणे सर्वजणांनी देखील या यज्ञीय अग्नीला (विदेत्) जाणावे व धारण करावे 7) मी (तेन) त्या क्रिया-कौशल्याने (अग्निः) त्या अग्नीला की जे (आयुना) जीवन नावाने (नाम) प्रसिद्ध आहे आणि (अङ्गिरः) सूर्यरूपाने शरीर व अवयवांना पोषण देतो आणि जो (नमः) आकाशाला प्रकाशित करतो (त्वा) त्याला मी धारण करतो, त्याप्रमाणे तूही धारण कर आणि सर्वजणांनी (अनुविदत्) त्याचे सत्य व यथार्थ प्राप्त करून आपले कार्य पूर्ण करावेत 8) मी (तेन) इंधन आदी ज्वलनशील पदार्थापासून (अनाधृष्टम्) क्षणि व नष्ट न होणारा (घज्ञियम्) शिल्पविद्याविषयक (नाम) जे प्रसिद्धतेज आहे (त्वा) त्या तेजाला (पेट्रोल व तत्सम ज्वालाग्राही पदार्थ की ज्याचा उपयोग शिल्पविद्या, दान आदींमधे होतो) मी विद्वानांना देण्यासाठी वा त्यांच्याकडून लाभ घेण्यासाठी मी धारण करीत आहे. तू देखील त्या इंधनरूप अग्नी पासून लाभ घेण्यासाठी त्याच्या विषयी अधिक (अन्वाहे) शोध व प्रयोग कर आणि सर्वजणांनी देखील याप्रमाणे उपयोग करावा ॥9॥

    भावार्थ - भावार्थ - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमा अलंकार आहे हा अग्नी, सूर्य, विद्युत आणि भौतिक अग्नी या तीन रूपात प्रख्यात असून या सर्वांच्या अंतर्बाह्य, आंत-बाहेर विद्यमान आहे. विद्वानांनी अग्नीच्या या तीन मुख्य रूपांचे (आणि उपभेदांचे) ज्ञान मिळवून आपली कार्ये सिद्ध करावीत आणि इतरांचीही कार्यसिद्दी करावी ॥9॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top