English
यजुर्वेद - अध्याय 8/ मन्त्र 39
ऋषिः - वैखानस ऋषिः
देवता - राजादयो गृहस्था देवताः
छन्दः - आर्षी गायत्री,आर्ची उष्णिक्
स्वरः - षड्जः, ऋषभः
0
उ॒त्तिष्ठ॒न्नोज॑सा स॒ह पी॒त्वी शिप्रे॑ऽअवेपयः। सोम॑मिन्द्र च॒मू सु॒तम्। उ॒प॒या॒मगृ॑हीतो॒ऽसीन्द्रा॑य॒ त्वौज॑सऽए॒ष ते॒ योनि॒रिन्द्रा॑य॒ त्वौज॑से। इन्द्रौ॑जि॒ष्ठौजि॑ष्ठ॒स्त्वं दे॒वेष्वस्योजि॑ष्ठो॒ऽहं म॑नु॒ष्येषु भृयासम्॥३९॥
स्वर सहित पद पाठउ॒त्तिष्ठ॒न्नित्यु॒त्ऽतिष्ठ॑न्। ओज॑सा। स॒ह। पी॒त्वी। शिप्रे॒ऽइति॒ शिप्रे॑। अ॒वे॒प॒यः॒। सोम॑म्। इ॒न्द्र॒। च॒मूऽइति॑ च॒मू। सु॒तम्। उ॒प॒या॒मगृ॑हीत॒ इत्यु॑पया॒मऽगृ॑हीतः। अ॒सि॒। इन्द्रा॑य। त्वा॒। ओज॑से। ए॒षः। ते॒। योनिः॑। इन्द्रा॑य। त्वा॒। ओज॑से। इन्द्र॑। ओ॒जि॒ष्ठ॒। ओजि॑ष्ठः। त्वम्। दे॒वेषु॑। असि॑। ओजि॑ष्ठः। अ॒हम्। म॒नु॒ष्ये॒षु। भू॒या॒स॒म् ॥३९॥
स्वर रहित मन्त्र
उत्तिष्ठन्नोजसा सह पीत्वी शिप्रे ऽअवेपयः । सोममिन्द्र चमूसुतम् । उपयामगृहीतो सीन्द्राय त्वौजसे ऽएष ते योनिरिन्द्राय त्वौजसे । इन्द्रौजिष्ठौजिष्ठस्त्वन्देवेष्वस्योजिष्ठो हम्मनुष्येषु भूयासम् ॥
स्वर रहित पद पाठ
उत्तिष्ठन्नित्युत्ऽतिष्ठन्। ओजसा। सह। पीत्वी। शिप्रेऽइति शिप्रे। अवेपयः। सोमम्। इन्द्र। चमूऽइति चमू। सुतम्। उपयामगृहीत इत्युपयामऽगृहीतः। असि। इन्द्राय। त्वा। ओजसे। एषः। ते। योनिः। इन्द्राय। त्वा। ओजसे। इन्द्र। ओजिष्ठ। ओजिष्ठः। त्वम्। देवेषु। असि। ओजिष्ठः। अहम्। मनुष्येषु। भूयासम्॥३९॥
विषय - पुढील मंत्रात हाच विषय प्रतिपादित आहे -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - (राजसभासद वा विद्वान म्हणत आहे) हे (इन्द्र) ऐश्वर्यवान अथवा ऐश्वर्यात रमणारे सभापती महोदय, आपण (चमू) आपल्या सेनेसह (सुतम्) उत्यादित (तयार केलेल्या) (सोमम्) सोम रस (पीत्वी) पिऊन (ओजसा) शरीर, आत्मा, राजसभा आणि सैनिकीबळा (सह) सह (उत्तिष्ठन्) उत्तमगुण कर्म स्वभावाची प्राप्ती करीत (शिप्रे) युद्ध, संघर्ष आदी प्रसंगी दाढी व नासिका आदी अंगांना (अवेपय:) कंपित करा अर्थात यथोचित कार्यांमध्ये आपल्या अंगाचा उपयोग करा (युद्ध आदी प्रसंगी क्रोधामुळे नाक, डोळे, कान आदी अंगे लाल होतात. हात पाय अधिक क्रियाशील होतात) आम्ही विद्वज्जनांनी आपणास (उपयामगृहीत:) राज्याच्या नियम-उपनियमांनी (राज्य घटना) बांधलेले असे (असि) आहे. यामुळे (त्वा) आम्ही अत्यंत लक्षपूर्वक (इन्द्राय) परमैश्वर्यशाली जगदीश्वराच्या प्राप्तीसाठी आपणांकडे पाहत आहोत.^तसेच (ओजसे) अत्यंत पराक्रम करण्यासाठी (इन्द्राय) शत्रूंच्या विदारणासाठी (त्वा) आपणाला प्रेरणा देत आहोत. हे (ओजिष्ठ) अतीव तेजस्वी सभापती, (त्वभ्) आपण (देवेषु) शत्रूंना जिंकणार्‍यामध्ये सर्वोत्तम (ओजिष्ठ:) अत्यंत पराक्रमी (असि) आहात, मी देखील (मनुष्येषु) सामान्यजनांमध्ये आपल्याप्रमाणे (तेजस्वी, विजिगीषु, पराक्रमी मनुष्य) (भूयासम्) व्हावे, (अशी माझी इच्छा आहे.) ॥39॥
भावार्थ - भावार्थ - राजपुरुषांसाठी (सैनिक, अधिकारीगण, सेवकगण आदी) आवश्यक आहे की त्यांनी भोजन, वस्त्र, आणि खाण्या-पिण्याच्या उत्तम पदार्थांचे सेवन करून शारीरिक बळ वाढल्याने पण व्यभिचार (भ्रष्टाचार) आदी दोघांमध्ये कधीही लिप्त होऊ नये. तसेच आपले कर्म-कर्तव्य पूर्ण करीत असतांना परमेश्वराची उपासना करण्यात आळस करूं नये. ॥39॥
टिप्पणी -
(टीप - या मंत्रातील ‘एषते योनि’ हा शब्द समूह मूळ हिंदी भाष्यात राहून गेला आहे. तो. शब्दसमूह मागील अनेक मंत्रात आला आहे. त्याचा अर्थ इथे त्या संदर्भात पहावा)
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal