यजुर्वेद - अध्याय 16/ मन्त्र 30
ऋषिः - कुत्स ऋषिः
देवता - रुद्रा देवताः
छन्दः - विराडार्षी त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
0
नमो॑ ह्र॒स्वाय॑ च वाम॒नाय॑ च॒ नमो॑ बृह॒ते च॒ वर्षी॑यसे च॒ नमो॑ वृ॒द्धाय॑ च स॒वृधे॑ च॒ नमोऽग्र्या॑य च प्रथ॒माय॑ च॥३०॥
स्वर सहित पद पाठनमः॑। ह्र॒स्वाय॑। च॒। वा॒म॒नाय॑। च॒। नमः॑। बृ॒ह॒ते। च॒। वर्षी॑यसे। च॒। नमः॑। वृ॒द्धाय॑। च॒। स॒वृध॒ इति॑ स॒ऽवृधे॑। च॒। नमः॑। अग्र्या॑य। च॒। प्र॒थ॒माय॑। च॒ ॥३० ॥
स्वर रहित मन्त्र
नमो ह्रस्वाय च वामनाय च नमो बृहते च वर्षीयसे च नमो वृद्धाय च सवृधे च नमो र्ग्याय च प्रथमाय च नम आशवे ॥
स्वर रहित पद पाठ
नमः। ह्रस्वाय। च। वामनाय। च। नमः। बृहते। च। वर्षीयसे। च। नमः। वृद्धाय। च। सवृध इति सऽवृधे। च। नमः। अग्र्याय। च। प्रथमाय। च॥३०॥
विषय - ह्रस्व-वामन
पदार्थ -
१. उस (ह्रस्वाय) = छोटी उम्रवाले के लिए (च) = परन्तु (वामनाय) = ' वामं प्रशस्तं विज्ञानं विद्यते यस्य- द० ' प्रशस्त विज्ञानवाले का (नमः) = हम आदर करते हैं अथवा छोटी उम्रवाले और अतएव छोटे-छोटे अङ्गोंवाले को हम आदर देते हैं, उसे भी बीजरूप में व अंकुररूप में विद्यमान 'राष्ट्र का भावी उत्तम नागरिक' ही समझते हैं २. उस (बृहते) = प्रौढ़ अङ्गोंवाले के लिए (च) = और (वर्षीयसे) = अतिशयेन विद्या वयोवृद्ध को (नमः) = हम आदर देते हैं । ३. (वृद्धाय च) = विद्या - विनयादि गुणों से बढ़े हुए के लिए (च) = और (सवृधे च) = 'समानैः सह वर्धते'=समान पुरुषों के साथ बढ़नेवाले का, अर्थात् मिलकर चलनेवाले का (नमः) = हम आदर करते हैं । ४. (अग्र्याय च) = 'अग्रे भवाय सत्कर्मसु पुरःसराय - द०' आगे होनेवाले के लिए, अर्थात् सत्कर्मों में सदा आगे चलनेवाले का (च) = और (प्रथमाय) = अपनी शक्तियों का विस्तार करनेवाले का (नमः) = हम आदर करते हैं। शक्तियों के विस्तार के कारण ही (प्रथमाय) = प्रसिद्ध [प्रख्याताय] को हम आदर देते हैं।
भावार्थ - भावार्थ - आयु की दृष्टि से विविध स्थितियों में स्थित, राष्ट्र के अङ्गभूत सब व्यक्तियों का हम आदर करते हैं।
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal