यजुर्वेद - अध्याय 18/ मन्त्र 1
वाज॑श्च मे प्रस॒वश्च॑ मे॒ प्रय॑तिश्च मे॒ प्रसि॑तिश्च मे धी॒तिश्च॑ मे॒ क्रतु॑श्च मे॒ स्व॑रश्च मे॒ श्लोक॑श्च मे॒ श्र॒वश्च॑ मे॒ श्रुति॑श्च मे॒ ज्योति॑श्च मे॒ स्वश्च मे य॒ज्ञेन॑ कल्पन्ताम्॥१॥
स्वर सहित पद पाठवाजः॑। च॒। मे॒। प्र॒स॒व इति॑ प्रऽस॒वः। च॒। मे॒। प्रय॑ति॒रिति॒ प्रऽय॑तिः। च॒। मे॒। प्रसि॑ति॒रिति॒ प्रऽसि॑तिः। च॒। मे॒। धी॒तिः। च॒। मे॒। क्रतुः॑। च॒। मे॒। स्वरः॑। च॒। मे॒। श्लोकः॑। च॒। मे॒। श्र॒वः। च॒। मे॒। श्रुतिः॑। च॒। मे॒। ज्योतिः॑। च॒। मे॒। स्व᳖रिति॒ स्वः᳖। च॒। मे॒। य॒ज्ञेन॑। कल्प॒न्ताम् ॥१ ॥
स्वर रहित मन्त्र
वाजश्च मे प्रसवश्च मे प्रयतिश्च मे प्रसितिश्च मे धीतिश्च मे क्रतुश्च मे स्वरश्च मे श्लोकश्च मे श्रवश्च मे श्रुतिश्च मे ज्योतिश्च मे स्वश्च मे यज्ञेन कल्पन्ताम् ॥
स्वर रहित पद पाठ
वाजः। च। मे। प्रसव इति प्रऽसवः। च। मे। प्रयतिरिति प्रऽयतिः। च। मे। प्रसितिरिति प्रऽसितिः। च। मे। धीतिः। च। मे। क्रतुः। च। मे। स्वरः। च। मे। श्लोकः। च। मे। श्रवः। च। मे। श्रुतिः। च। मे। ज्योतिः। च। मे। स्वरिति स्वः। च। मे। यज्ञेन। कल्पन्ताम्॥१॥
विषय - यज्ञ, प्रजापति परमेश्वर के अनुग्रह और उपासना और 'उत्तम राज्यप्रबन्ध से अन्न, वीर्य, ऐश्वर्य, राज्यप्रबन्ध, प्रेम, ध्यान, ज्ञान, वाणी की प्राप्ति करना ।
भावार्थ -
( यज्ञेन ) यज्ञ, प्रजापालनरूप सत्कर्म से ( मे ) मुझ राजा या प्रजा जन को ( वाज: च ) अन्न, वीर्य और ( प्रसवः च) ऐश्वर्य, ( प्रयतिः ) प्रयत्न, साधन और ( प्रसितिः ) उत्कृष्ट राज्यप्रबन्ध और प्रेम, ( धीति: च ) उत्तम ध्यान या चिन्तन, ( क्रतुः च ) उत्तम कर्म और प्रज्ञान, बुद्धि, (स्वरः च ) उत्तम स्वर, उत्तम कण्ठध्वनि और ( श्लोकः च मे ) उत्तम वाणी, ( श्रवः च ) उत्तम 'श्रव' गुरु-उपदेश या अन्न, ( श्रुति: च ) उत्तम श्रवणयोग्य वेद, ( ज्योति: ) विद्या का प्रकाश और ( स्वः च ) उत्तम सुख ये सब ( मे ) मुझे (यज्ञेन ) यज्ञ उत्तम राज्य प्रबन्ध, व्यवस्था और राजा- प्रजा के सम्मिलित यत्न, सत्संगति द्वारा (कल्पन्ताम् ) प्राप्त हों । (१-२१) शत० ९।३।२।१-१० ॥
अध्यात्म में – अन्न, ऐश्वर्य आदि सब पदार्थ मुझे ( यज्ञेन ) आत्मा और परमात्मा के चिन्तन, योगसाधन या उपासना द्वारा ( कल्पन्ताम् सिद्ध हों ।
टिप्पणी -
अथातो वसोर्धारामन्त्राः १-२७ ॥
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - १ – २७ देवा ऋषयः । अग्निर्देवता । शक्वरी । धैवतः ॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal