यजुर्वेद - अध्याय 18/ मन्त्र 67
ऋषिः - देवश्रवदेववातावृषी
देवता - अग्निर्देवता
छन्दः - आर्षी जगती
स्वरः - निषादः
1
ऋचो॒ नामा॑स्मि॒ यजू॑षि॒ नामा॑स्मि॒ सामा॑नि॒ नामा॑स्मि। येऽअ॒ग्नयः॒ पाञ्च॑जन्याऽअ॒स्यां पृ॑थि॒व्यामधि॑। तेषा॑मसि॒ त्वमु॑त्त॒मः प्र नो॑ जी॒वात॑वे सुव॥६७॥
स्वर सहित पद पाठऋचः॑। नाम॑। अ॒स्मि॒। यजू॑षि। नाम॑। अ॒स्मि॒। सामा॑नि। नाम॑। अ॒स्मि॒। ये॒। अ॒ग्नयः॑। पाञ्च॑जन्या॒ इति॒ पाञ्च॑जन्याः। अ॒स्याम्। पृ॒थि॒व्याम्। अधि॑। तेषा॑म्। अ॒सि॒। त्वम्। उ॒त्त॒म इत्यु॑त्ऽत॒मः। प्र। नः॒। जी॒वात॑वे। सु॒व॒ ॥६७ ॥
स्वर रहित मन्त्र
ऋचो नामास्मि यजूँषि नामास्मि सामानि नामास्मि । येऽअग्नयः प्राञ्चजन्या अस्याम्पृथिव्यामधि । तेषामसि त्वमुत्तमः प्र नो जीवतवे सुव ॥
स्वर रहित पद पाठ
ऋचः। नाम। अस्मि। यजूषि। नाम। अस्मि। सामानि। नाम। अस्मि। ये। अग्नयः। पाञ्चजन्या इति पाञ्चजन्याः। अस्याम्। पृथिव्याम्। अधि। तेषाम्। असि। त्वम्। उत्तम इत्युत्ऽतमः। प्र। नः। जीवातवे। सुव॥६७॥
विषय - उसके श्रेष्ठ कर्त्तव्य।
भावार्थ -
( ऋचः नाम अस्मि ) ऋचाएं मैं हूँ । (यजूंषि नाम अस्मि) यजुर्गण मैं हूँ । ( सामानि नाम अस्मि ) सामगण मैं अर्थात् उन सबका आश्रय, प्रवक्ता हूँ । ऋच्, अर्थात् राष्ट्र की समस्त आज्ञाएं मेरे अधीन 'हों, वे मेरी प्रतिनिधि हों । राष्ट्र के समस्त 'यजुष्' परस्पर संगत राज्य-कर्म मेरे अधीन हों । 'साम' अर्थात् उनमें सौष्ठव, परस्पर समता और 'एकता के सब स्वरूप मेरे अधीन हों । शत०९ । ५ । १ । ५३ ॥ हे राजन् ! ( ये ) जो ( अस्यां पृथिव्याम् अधि ) इस पृथिवी पर ( पाञ्चजन्याः ) पांचों प्रजाजनों के हितकारी (अग्नयः ) ज्ञानवान् तेजस्वी नेता पुरुष हैं ( तेषाम् ) उन सब में (त्वम् उत्तमः ) तु सब में श्रेष्ठ है। तू (नः) हमारे ( जीवातवे ) दीर्घ जीवन के लिये ( प्र सुव ) उत्तम रीति से राष्ट्र का संचालन कर ।
ऋग्वेद आदि अपने नामादि ऋग्वेदी, यजुर्वेदी, सामवेदी, अथर्ववेदी, द्विवेदी, त्रिवेदी, चतुर्वेदी आदि नाम धारण करें । वह सर्वहितार्थ यज्ञ के कर्त्ता हों ।
( १ ) ' यजूंषि' – यज्ञो ह वै नाम तद् यद् यजुः । श० ४ । ६ । ७ । १३ ॥ एष हि यत् एव इदं सर्वं जनयति । यन्तम् इदं अनु प्रजायते
तस्माद् यजुः । एतमनुजवते तस्मात् यजुः । श० १० । ३ । ५।२ ॥ मनो यजूंषि । श० ४ । ६ । ७ । ५ ॥ पितरो बिशः यजूंषि वेदः । श० १३ । ४ । ३ । ६ ॥ राष्ट्र स्वयं यजु: है । उसके समस्त अंग 'यजु: ' हैं, राजा आदि शासक 'यजु: ' हैं । राष्ट्र के पालक उनके कर्त्तव्यों का बोधक -वेद 'यजुः' है ।
'सामानि ' - तद् यत् संयन्ति तस्मात् साम । जै० उ० ३ । १ । ३३ । ६ । ७ ॥ साम्राज्यं वै साम । श० १२ । ८ । ३ । २३ । धर्मः इन्द्रो राजा ... देवा विशः सामानि वेदः । श०॥
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - पूर्वोक्ते ऋषिदेवते । आर्षी जगती । निषादः ॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal