Loading...

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • यजुर्वेद - अध्याय 18/ मन्त्र 67
    ऋषिः - देवश्रवदेववातावृषी देवता - अग्निर्देवता छन्दः - आर्षी जगती स्वरः - निषादः
    1

    ऋचो॒ नामा॑स्मि॒ यजू॑षि॒ नामा॑स्मि॒ सामा॑नि॒ नामा॑स्मि। येऽअ॒ग्नयः॒ पाञ्च॑जन्याऽअ॒स्यां पृ॑थि॒व्यामधि॑। तेषा॑मसि॒ त्वमु॑त्त॒मः प्र नो॑ जी॒वात॑वे सुव॥६७॥

    स्वर सहित पद पाठ

    ऋचः॑। नाम॑। अ॒स्मि॒। यजू॑षि। नाम॑। अ॒स्मि॒। सामा॑नि। नाम॑। अ॒स्मि॒। ये॒। अ॒ग्नयः॑। पाञ्च॑जन्या॒ इति॒ पाञ्च॑जन्याः। अ॒स्याम्। पृ॒थि॒व्याम्। अधि॑। तेषा॑म्। अ॒सि॒। त्वम्। उ॒त्त॒म इत्यु॑त्ऽत॒मः। प्र। नः॒। जी॒वात॑वे। सु॒व॒ ॥६७ ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    ऋचो नामास्मि यजूँषि नामास्मि सामानि नामास्मि । येऽअग्नयः प्राञ्चजन्या अस्याम्पृथिव्यामधि । तेषामसि त्वमुत्तमः प्र नो जीवतवे सुव ॥


    स्वर रहित पद पाठ

    ऋचः। नाम। अस्मि। यजूषि। नाम। अस्मि। सामानि। नाम। अस्मि। ये। अग्नयः। पाञ्चजन्या इति पाञ्चजन्याः। अस्याम्। पृथिव्याम्। अधि। तेषाम्। असि। त्वम्। उत्तम इत्युत्ऽतमः। प्र। नः। जीवातवे। सुव॥६७॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 18; मन्त्र » 67
    Acknowledgment

    भावार्थ -
    ( ऋचः नाम अस्मि ) ऋचाएं मैं हूँ । (यजूंषि नाम अस्मि) यजुर्गण मैं हूँ । ( सामानि नाम अस्मि ) सामगण मैं अर्थात् उन सबका आश्रय, प्रवक्ता हूँ । ऋच्, अर्थात् राष्ट्र की समस्त आज्ञाएं मेरे अधीन 'हों, वे मेरी प्रतिनिधि हों । राष्ट्र के समस्त 'यजुष्' परस्पर संगत राज्य-कर्म मेरे अधीन हों । 'साम' अर्थात् उनमें सौष्ठव, परस्पर समता और 'एकता के सब स्वरूप मेरे अधीन हों । शत०९ । ५ । १ । ५३ ॥ हे राजन् ! ( ये ) जो ( अस्यां पृथिव्याम् अधि ) इस पृथिवी पर ( पाञ्चजन्याः ) पांचों प्रजाजनों के हितकारी (अग्नयः ) ज्ञानवान् तेजस्वी नेता पुरुष हैं ( तेषाम् ) उन सब में (त्वम् उत्तमः ) तु सब में श्रेष्ठ है। तू (नः) हमारे ( जीवातवे ) दीर्घ जीवन के लिये ( प्र सुव ) उत्तम रीति से राष्ट्र का संचालन कर । ऋग्वेद आदि अपने नामादि ऋग्वेदी, यजुर्वेदी, सामवेदी, अथर्ववेदी, द्विवेदी, त्रिवेदी, चतुर्वेदी आदि नाम धारण करें । वह सर्वहितार्थ यज्ञ के कर्त्ता हों । ( १ ) ' यजूंषि' – यज्ञो ह वै नाम तद् यद् यजुः । श० ४ । ६ । ७ । १३ ॥ एष हि यत् एव इदं सर्वं जनयति । यन्तम् इदं अनु प्रजायते तस्माद् यजुः । एतमनुजवते तस्मात् यजुः । श० १० । ३ । ५।२ ॥ मनो यजूंषि । श० ४ । ६ । ७ । ५ ॥ पितरो बिशः यजूंषि वेदः । श० १३ । ४ । ३ । ६ ॥ राष्ट्र स्वयं यजु: है । उसके समस्त अंग 'यजु: ' हैं, राजा आदि शासक 'यजु: ' हैं । राष्ट्र के पालक उनके कर्त्तव्यों का बोधक -वेद 'यजुः' है । 'सामानि ' - तद् यत् संयन्ति तस्मात् साम । जै० उ० ३ । १ । ३३ । ६ । ७ ॥ साम्राज्यं वै साम । श० १२ । ८ । ३ । २३ । धर्मः इन्द्रो राजा ... देवा विशः सामानि वेदः । श०॥

    ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - पूर्वोक्ते ऋषिदेवते । आर्षी जगती । निषादः ॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top