यजुर्वेद - अध्याय 26/ मन्त्र 7
ऋषिः - कुत्स ऋषिः
देवता - वैश्वनरोऽग्निर्देवता
छन्दः - विराडत्यष्टिः
स्वरः - गान्धारः
1
वै॒श्वा॒न॒रस्य॑ सुम॒तौ स्या॑म॒ राजा॒ हि कं॒ भुव॑नानामभि॒श्रीः। इ॒तो जा॒तो विश्व॑मि॒दं वि च॑ष्टे वैश्वान॒रो य॑तते॒ सूर्ये॑ण। उ॒प॒या॒मगृ॑हीतोऽसि वैश्वान॒राय॑ त्वै॒ष ते॒ योनि॑र्वैश्वान॒राय॑ त्वा॥७॥
स्वर सहित पद पाठवै॒श्वा॒न॒रस्य॑। सु॒म॒ताविति॑ सुऽम॒तौ। स्या॒म॒। राजा॑। हि। क॒म्। भुव॑नानाम्। अ॒भि॒श्रीरित्य॑भि॒ऽश्रीः। इ॒तः। जा॒तः। विश्व॑म्। इ॒दम्। वि। च॒ष्टे॒। वै॒श्वा॒न॒रः। य॒त॒ते॒। सूर्ये॑ण। उ॒प॒या॒मगृ॑हीत॒ इत्यु॑पया॒मऽगृ॑हीतः। अ॒सि॒। वै॒श्वा॒न॒राय॑। त्वा॒। एषः। ते॒। योनिः॑। वै॒श्वा॒न॒राय॑। त्वा॒ ॥७ ॥
स्वर रहित मन्त्र
वैश्वानरस्य सुमतौ स्याम राजा हि कम्भुवनानामभिश्रीः । इतो जातो विश्वमिदँविचष्टे वैश्वानरो यतते सूर्येण । उपयामगृहीतोसि वैश्वानराय त्वैष ते योनिर्वैश्वानराय त्वा ॥
स्वर रहित पद पाठ
वैश्वानरस्य। सुमताविति सुऽमतौ। स्याम। राजा। हि। कम्। भुवनानाम्। अभिश्रीरित्यभिऽश्रीः। इतः। जातः। विश्वम्। इदम्। वि। चष्टे। वैश्वानरः। यतते। सूर्येण। उपयामगृहीत इत्युपयामऽगृहीतः। असि। वैश्वानराय। त्वा। एषः। ते। योनिः। वैश्वानराय। त्वा॥७॥
विषय - वैश्वानर पद पर योग्य पुरुष का वरण | उसका लक्षण ।
भावार्थ -
हम लोग (वैश्वानरस्य) समस्त विश्व या समस्त राष्ट्र के नायक के (सुमतौ शुभ बुद्धि के अधीन (स्याम) रहें । राजा वह राजा ही ( भुवनानाम् ) समस्त लोकों के लिये (अभिश्रीः) सब प्रकार से आश्रय करने योग्य है । वह (जातः) प्रादुर्भूत होकर (इतः ) इस मुख्य पद से ही ( विश्वम् इदम् ) इस समस्त विश्व को सूर्य के समान (वि चष्टे) देखता है और प्रकाशित करता है । इसी से (वैश्वानरः) समस्त राष्ट्र का नेता वैश्वानर नाम राजा (सूर्येण ) सूर्य के समान तेजस्वी होकर ( यतते) राष्ट्र के कार्यों में उद्योग करता है । (उपयाम ) इत्यादि पूर्ववत् ।
अध्यात्म में - पांच ज्ञानेन्द्रिय मन बुद्धि और आठवीं वाणी है । हे वाणि! तू मेरे लिये सब ज्ञान-मार्गों को सफल कर और अमुक अभ्यास प्रयत्न और पदार्थ से मुझे यथा ज्ञान प्राप्त हो ।
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - कुत्सः । वैश्वानरोऽग्निः । स्वराडष्टिः । गान्धारः ॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal