यजुर्वेद - अध्याय 11/ मन्त्र 43
ऋषिः - त्रित ऋषिः
देवता - अग्निर्देवता
छन्दः - विराट् त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
0
स जा॒तो गर्भो॑ऽअसि॒ रोद॑स्यो॒रग्ने॒ चारु॒र्विभृ॑त॒ऽओष॑धीषु। चि॒त्रः शिशुः॒ परि॒ तमा॑स्य॒क्तून् प्र मा॒तृभ्यो॒ऽअधि॒ कनि॑क्रदद् गाः॥४३॥
स्वर सहित पद पाठसः। जा॒तः। गर्भः॑। अ॒सि॒। रोद॑स्योः। अग्ने॑। चारुः॑। विभृ॑त॒ इति॒ विऽभृ॑तः। ओष॑धीषु। चि॒त्रः। शिशुः॑। परि॑। तमा॑सि। अ॒क्तून्। प्र। मा॒तृभ्य॑ इति॑ मा॒तृऽभ्यः॑। अधि॑। कनि॑क्रदत्। गाः॒ ॥४३ ॥
स्वर रहित मन्त्र
स जातो गर्भाऽअसि रोदस्योरग्ने चारुर्विभृतऽओषधीषु । चित्रः शिशुः परि तमाँस्यक्तून्प्रमातृभ्योऽअधि कनिक्रदद्गाः ॥
स्वर रहित पद पाठ
सः। जातः। गर्भः। असि। रोदस्योः। अग्ने। चारुः। विभृत इति विऽभृतः। ओषधीषु। चित्रः। शिशुः। परि। तमासि। अक्तून्। प्र। मातृभ्य इति मातृऽभ्यः। अधि। कनिक्रदत्। गाः॥४३॥
विषय - पुढील मंत्रात पिता आणि पुत्र यांच्यासंबंधी उपदेश केला आहे -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - हे (अग्ने) विद्वान, ज्याप्रमाणे सूर्य (रोदस्यो:) आकाश आणि पृथिवीत (जात:) उत्पन्न वा प्रसिद्ध (चारू:) सुंदर गुणकारी (ओषधीषु) सोमलता आदी औषधीना (विभृत:) विशेषकरून धारण वा पोषण करतो (औषधीमध्ये रोगनाशक गुण स्थापित करतो) आणि जसे (चित्र:) आश्चर्यकारी (गर्भ:) स्वीकारणीय सूर्य (मातृभ्य:) सम्माननीय माता अर्थात् (आपल्या किरणांद्वारे (तमांसि) रात्रीच्या (तमोसि) अंधाराला (पर्य्यधिकविक्रदत्) सर्व दिशांतून पूर्णत: दूर करीत स्वत: (गा:) गती करतो, वा इतरांना गती देतो, त्याप्रमाणे हा (शिशु:) बालक (गा:) विद्याजर्नासाठी तुम्हास प्राप्त होवो (सूर्य ज्याप्रमाणे अंधकार घालवितो, तसे आपण या बालकाला अज्ञाननाशासाठी जवळ घ्या) (उपनयन-संस्कारप्रसंगी बालकाचे माता-पिता आचार्याला विनंती करीत म्हणत आहेत. मंत्राचा असा प्रसंग वा विनियोग लावता येतो) ॥43॥
भावार्थ - भावार्थ - माता-पित्याने ब्रह्मचर्य आदी उत्तम नियमांचे पालन करून ज्या बालकाला जन्म दिला आहे, तो बालक विद्यावान होऊन आई-वडीलांना सुखी करतो. बालकाप्रमाणे आई-वडीलांनीदेखील प्रजेला म्हणजे आपल्या संतानाला सुख दिले पाहिजे ॥43॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal