English
यजुर्वेद - अध्याय 16/ मन्त्र 64
ऋषिः - परमेष्ठी प्रजापतिर्वा देवा ऋषयः
देवता - रुद्रा देवताः
छन्दः - निचृद्धृतिः
स्वरः - ऋषभः
0
नमो॑ऽस्तु रु॒द्रेभ्यो॒ ये दि॒वि येषां॑ व॒र्षमिष॑वः। तेभ्यो॒ दश॒ प्राची॒र्दश॑ दक्षि॒णा दश॑ प्र॒तीची॒र्दशोदी॑ची॒र्दशो॒र्ध्वाः। तेभ्यो॒ नमो॑ऽअस्तु॒ ते नो॑ऽवन्तु॒ ते नो॑ मृडयन्तु॒ ते यं द्वि॒ष्मो यश्च॑ नो॒ द्वेष्टि॒ तमे॑षां॒ जम्भे॑ दध्मः॥६४॥
स्वर सहित पद पाठनमः॑। अ॒स्तु॒। रु॒द्रेभ्यः॑। ये। दि॒वि। येषा॑म्। व॒र्षम्। इष॑वः। तेभ्यः॑। दश॑। प्राचीः॑। दश॑। द॒क्षि॒णाः। दश॑। प्र॒तीचीः॑। दश॑। उदी॑चीः। दश॑। ऊ॒र्ध्वाः। तेभ्यः॑। नमः॑। अ॒स्तु॒। ते। नः॒। अ॒व॒न्तु॒। ते। नः॒। मृ॒ड॒य॒न्तु॒। ते। यम्। द्वि॒ष्मः। यः। च॒। नः॒। द्वेष्टि॑। तम्। ए॒षा॒म्। जम्भे॑। द॒ध्मः॒ ॥६४ ॥
स्वर रहित मन्त्र
नमोस्तु रुद्रेभ्यो ये दिवि येषाँवर्षमिषवः । तेभ्यो दश प्राचीर्दश दक्षिणा दश प्रतीचीर्दशोदीचीर्दशोर्ध्वाः । तेभ्यो नमोअस्तु ते नो वन्तु ते नो मृडयन्तु ते यन्द्विष्मो यश्च नो द्वेष्टि तमेषाञ्जम्भे दध्मः ॥
स्वर रहित पद पाठ
नमः। अस्तु। रुद्रेभ्यः। ये। दिवि। येषाम्। वर्षम्। इषवः। तेभ्यः। दश। प्राचीः। दश। दक्षिणाः। दश। प्रतीचीः। दश। उदीचीः। दश। ऊर्ध्वाः। तेभ्यः। नमः। अस्तु। ते। नः। अवन्तु। ते। नः। मृडयन्तु। ते। यम्। द्विष्मः। यः। च। नः। द्वेष्टि। तम्। एषाम्। जम्भे। दध्मः॥६४॥
विषय - पुनश्च तोच विषय -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - (ये) जे (सर्वहितकारी लोक (दिवि) विद्येच्या क्षेत्रात सूर्यप्रकाशाप्रमाणे देदीप्यमान आहेत आणि विनयसंपन्न आहेत, आणि (येषाम्) दुसरे ज्या लोकांचे (इषव:) वाण (वर्षम्) वृष्टीप्रमाणे वर्षतात, अशा (तेभ्य:) त्या (विद्वान आणि वीर) (रुद्रेभ्य:) प्राणवत् व उत्साही (विद्वान आणि वीर) पुरुषांना (नम:) आम्हा (सर्व नागरिकजनाचा (नम:) सत्कार (अस्तु) प्राप्त होवो (आम्ही विद्वानांचा आणि वीरांचा सत्कार-सन्मान करतो). त्या विद्वानांना व वीरांना आमचे ते सन्मान, सद्भाव (दश) दहा प्रकारे (दहा वेळा) (प्राची:) पूर्व दिशेत प्राप्त होवोत (दश) दहा वेळा (दक्षिणा:) दक्षिण दिशेत, (दश) दहावेळा (प्रतीची:) दिशेत, (दश) दहा वेळा (उदीची:) उत्तर दिशेत आणि (दश) दहा वेळा (ऊर्ध्वा:) ऊर्ध्व दिशेत प्राप्त होवोत (आम्ही नागरिक त्यांचा सर्वदा सर्वत्र सत्कार करतो.) तसेच (तेभ्य:) त्या सर्वहितेषी राजपुरुषांना आम्ही (नम:) (अस्तु) भोजन आदी पदार्थ देतो . (त्याचा त्यांनी स्वीकार करावा) याऊलट जे असे लोक आहेत की (ते) आम्ही (यम्) ज्याला (द्विष्म:) पसंत करीत नाहीं (च) आणि (य:) जो (न:) आम्हाला (द्वेष्टि दु:ख वा पीडा देतो, (तम्) त्याला आम्ही (एषाम्) या (भीषण व विनाशक) वायूंच्या (जम्भे) मुखात, ज्याप्रमाणे उंदीर मांजराच्या या बोक्याच्या मुखात पडकला जातो, तद्वत, त्या द्वेषी व पीडा देणार्‍या माणसाला आम्ही भीषण वायूच्या हवाली करतो (त्याचा नाश होतो, असे इच्छितो) ॥64॥
भावार्थ - भावार्थ – ज्याप्रमाणे वायूमुळे पाऊस पडतो आणि (वन, वनस्पतीचे रक्षण होते) त्याप्रमाणे जे वीर पुरुष सर्व दिशांमध्ये आमचे रक्षण करतात, ते सर्वत्र विचरोत आणि ज्यांना आम्ही आमचा विरोधक मानतो, त्यांना चोहीकडून वेढून आम्ही बांधून टाकू, ज्याप्रमाणे वायू सर्वत्र असतो, तसे आम्ही विरोधकांना सगळीकडून पुरते बंदिस्त करू. ॥64॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal