Loading...
Close
VedicScriptures VedicScriptures
English
साइडबार
यजुर्वेद अध्याय - 6
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
    • यजुर्वेद - अध्याय 6/ मन्त्र 20
    ऋषिः - दीर्घतमा ऋषिः देवता - त्वष्टा देवता छन्दः - ब्राह्मी त्रिष्टुप्, स्वरः - धैवतः
    इस मन्त्र को एडिट करें
    4

    ऐ॒न्द्रः प्रा॒णोऽअङ्गे॑ऽअङ्गे॒ निदी॑ध्यदै॒न्द्रऽउ॑दा॒नोऽअङ्गे॑ऽअङ्गे॒ निधी॑तः। देव॑ त्वष्ट॒र्भूरि॑ ते॒ सꣳस॑मेतु॒ सल॑क्ष्मा॒ यद्विषु॑रूपं॒ भवा॑ति। दे॒व॒त्रा यन्त॒म॑वसे॒ सखा॒योऽनु॑ त्वा मा॒ता पि॒तरो॑ मदन्तु॥२०॥

    स्वर सहित पद पाठ

    ऐ॒न्द्रः। प्रा॒णः। अङ्गे॑ऽअङ्ग॒ इत्यङ्गे॑ऽअङ्गे। नि। दी॒ध्य॒त्। ऐ॒न्द्रः। उ॒दा॒न इत्यु॑त्ऽआ॒नः। अङ्गे॑ऽअङ्ग॒ इत्यङ्गे॑ऽअङ्गे। निधी॑त॒ इति॒ निऽधीतः। देव॑। त्व॒ष्ट॒। भूरि॑। ते॒। सꣳस॒मिति॒ सम्ऽस॑म्। ए॒तु॒। सल॒क्ष्मेति॒ सऽल॑क्ष्म। यत्। विषु॑रूप॒मिति॒ वि॒षु॑ऽरूपम्। भवा॑ति। दे॒व॒त्रेति॑ देव॒ऽत्रा। यन्त॑म्। अव॑से। सखा॑यः। अनु॑। त्वा॒। मा॒ता॒। पि॒तरः॑। म॒द॒न्तु॒ ॥२०॥

    स्वर रहित मन्त्र

    ऐन्द्रः प्राणोऽअङ्गेअङ्गे निदीध्यदैन्द्रऽउदानोऽअङ्गेअङ्गे निधीतः । देव त्वष्टर्भूरि ते सँसमेतु सलक्ष्मा यद्विषुरूपम्भवाति । देवत्रा यन्तमवसे सखायोनु त्वा माता पितरो मदन्तु ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    ऐन्द्रः। प्राणः। अङ्गेऽअङ्ग इत्यङ्गेऽअङ्गे। नि। दीध्यत्। ऐन्द्रः। उदान इत्युत्ऽआनः। अङ्गेऽअङ्ग इत्यङ्गेऽअङ्गे। निधीत इति निऽधीतः। देव। त्वष्ट। भूरि। ते। सꣳसमिति सम्ऽसम्। एतु। सलक्ष्मेति सऽलक्ष्म। यत्। विषुरूपमिति विषुऽरूपम्। भवाति। देवत्रेति देवऽत्रा। यन्तम्। अवसे। सखायः। अनु। त्वा। माता। पितरः। मदन्तु॥२०॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 6; मन्त्र » 20
    Acknowledgment

    शब्दार्थ -
    शब्दार्थ - हे (त्वष्टाः) शत्रुदलविदारक आणि (देव) दिव्यविद्यासंपन्न सेनापती, आपण (अवसे) (राष्ट्राच्या व आम्हा नागरिकांच्या) रक्षणाकरिता तत्पर व सन्नद्ध रहा. कशाप्रकारे? ज्याप्रमाणे (अङ्ग अङ्ग) शरिराच्या अंगाअंगामधे (ऐन्द्रः) इन्द्र म्हणजे जीव ज्याची देवता आहे, तो अंगाअंगात संचारणारा प्राणवायू सर्व वायूंपेक्षा श्रेष्ठ ठरतो व सर्व वायूंवर राज्य करतो, त्याप्रमाणे संग्रामामधे सर्व शत्रूंना पराजित करून, हे सेनापती, तुम्हीही (निदीध्यत्) कीर्ती मिळवा. ज्याप्रमाणे (अङ्ग अङ्ग) शरिराच्या अंगाअंगामधे (उदानः) अन्न आदी पदार्थांना ऊर्ध्व भागाकडे नेणारा उदान वायू प्रवृत्त आहे, त्याप्रमाणे, हे सेनापती, तुम्ही आपल्या पराक्रमाद्वारे सर्व वीरांना प्रेरणा देत, त्याना युद्धात अधिक उन्नत वीरत्व दाखविण्यासाठी (निधितः) निरंतर व सदैव प्रेरित करीत रहा. (ते) तुमची (यत्) जी (विषुरूपम्) पराक्रमाची विविध रूपें आहेत, व (सलक्ष्मा) युद्धाची जी आक्रमणनीती आहे, ती युद्धात (भवति) प्रकट व्हावी. (संग्रामे) युद्धामधे (भूरि) विस्ताराने (विशेषत्वाने) (संसम्) (एतू) प्रकट व्हावी. हे सेनाध्यक्ष, तुमचा रक्षणाकरिता सर्व शूरवीर सैनिकांनी (सखायः) मित्राप्रमाणे वागावे (तुमच्या रक्षणासाठी सदैव जागरुक असावे) तुमची (माता) माता (पितरः) पिता, काका, मोठे काका (वडिलांचे मोठे भाऊ) तुमचे सेवक आणि शुभचिंतक लोक (देवत्रा) सर्व विद्वान, तुमच्या धर्मयुक्त युद्धाला आणि तुमच्या वागणुकीला (यतम्) जाणत वा तुमची प्रशंसा करीत (त्वा) तुम्हाला (अनुमदन्तु) अनुमोदन देत राहोत (तुमच्या माता-पिता आदींची तुमच्या युद्धकार्याला मान्यता व प्रशंसा मिळत राहो. ॥20॥

    भावार्थ - भावार्थ - सेनापती सर्वांचा सखा व मित्रभावाने वर्तणारा युद्धनेता असावा. ज्याप्रमाणे शरिरात प्राण व उदान वायू प्रवर्तमान आहेत, तद्वत सेनापती संग्रामात सर्वत्र विचरणारा (आणि निरिक्षण, व्यवस्थापन, आदेश देत देत) सैनिकांना व प्रजाजनांना हर्षित करणारा, आणि शत्रूंना जिंकणारा असावा. ॥20॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top