यजुर्वेद - अध्याय 6/ मन्त्र 31
ऋषिः - मधुच्छन्दा ऋषिः
देवता - प्रजासभ्यराजानो देवताः
छन्दः - विराट ब्राह्मी जगती,
स्वरः - ऋषभः
2
मनो॑ मे तर्पयत॒ वाचं॑ मे तर्पयत प्रा॒णं मे॑ तर्पयत॒ चक्षु॑र्मे तर्पयत॒ श्रोत्रं॑ मे तर्पयता॒त्मानं॑ मे तर्पयत प्र॒जां मे॑ तर्पयत प॒शून् मे॑ तर्पयत ग॒णान्मे॑ तर्पयत ग॒णा मे॒ मा वितृ॑षन्॥३१॥
स्वर सहित पद पाठमनः॑। मे॒। त॒र्प॒य॒त॒। वाच॑म्। मे॒। त॒र्प॒य॒त॒। प्रा॒णम्। मे॒। त॒र्प॒य॒त॒। चक्षुः॑। मे॒। त॒र्प॒य॒त॒। श्रोत्र॑म्। मे॒। त॒र्प॒य॒त॒। आ॒त्मान॑म्। मे॒। त॒र्प॒य॒त॒। प्र॒जामिति॑ प्र॒ऽजाम्। मे॒। त॒र्प॒य॒त॒। प॒शून्। मे॒। त॒र्प॒य॒त॒। ग॒णान्। मे॒। त॒र्प॒य॒त॒। ग॒णाः। मे॒। मा। वि। तृ॒ष॒न् ॥३१॥
स्वर रहित मन्त्र
मनो मे तर्पयत वाचम्मे तर्पयत प्राणम्मे तर्पयत चक्षुर्मे तर्पयत श्रोत्रम्मे तर्पयतात्नम्मे तर्पयत प्रजाम्मे तर्पयत पशून्मे तर्पयत गणान्मे तर्पयत गणा मे मा वितृषन् ॥
स्वर रहित पद पाठ
मनः। मे। तर्पयत। वाचम्। मे। तर्पयत। प्राणम्। मे। तर्पयत। चक्षुः। मे। तर्पयत। श्रोत्रम्। मे। तर्पयत। आत्मानम्। मे। तर्पयत। प्रजामिति प्रऽजाम्। मे। तर्पयत। पशून्। मे। तर्पयत। गणान्। मे। तर्पयत। गणाः। मे। मा। वि। तृषन्॥३१॥
विषय - राजाने आपल्या सभासदांना व सभेने राजाला काय उपदेश द्यावा, पुढील मंत्रात हा विषय प्रतिपादिला आहे -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - (राष्ट्राध्यक्ष सभासदांना आणि प्रजाजनांना उद्देशून म्हणत आहेत) - हे सभ्यजनहो (संसद-सदस्यगण) आणि हे प्रजाजनहो, तुम्ही सर्व जण आपल्या सद्व्यवहारांनी (मे) माझे (मनः) मन (तर्प्पयत) तृप्त करा (आनंदित व संतुष्ट करा) माझ्या (वाचम्) वाणीला (तर्प्पयत) तृप्त करा (माझ्या आदेशांची प्रतिष्ठा राखा) (मे) माझ्या (प्राणम्) प्राणाला (तर्प्पयत) तृप्त करा (मला आत्मिक शक्ती द्या) (मे) माझ्या (चक्षुः) डोळ्यांना (तर्प्पयत) तृप्त करा (मी सर्वत्र भद्र व शांत दिसावे) (मे) (श्रोत्रम्) कान (तर्प्पयत) तृप्त करा. (आपणांकडून मी भद्र-वचन ऐकावेत) (मे) माझ्या (आत्मनम्) आत्म्याला (तर्प्पयत) तृप्त करा. (मे) माझ्या (प्रजां) संतानास अथवा प्रजाजनांस (तर्प्पयत) तृप्त करा (मे) माझ्या (पशून्) गौ, हत्ती, घोडे आदी पशूंना (तर्प्पयत) तृप्त करा (पशुपालन करा) (मे) माझ्या (गणात्) सेवकांना (तर्प्पयत) तृप्त करा (त्यांच्याशी सभ्यपणे वागा व सहकार्य करा) (मे) माझ्या (गणाः) राज्यधिकारींना सैनिक-सेनापतींना, राजकर्मचारीजनांना, त्यांच्या कार्यात सहकार्य करा, पण कधीही (मा) (वितृषन्) त्यांना उदास वा निराश करून नका. ॥31॥
भावार्थ - भावार्थ - राज्याची व्यवस्था सभाध्यक्ष आणि सभेच्या (सांसद-सभा) अधीन असणेच उचित आहे, कारण यामुळे प्रजाजन, राजसेवक आणि राजपुरुष प्रजेची सेवा करणारे राहतील आणि सर्वजण आपापल्या कर्त्तव्यांमधे तत्पर राहून एकमेकास आनन्दित करतील. ॥31॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal